سیره‌نگاری در اسلام از ارزش و مقام والایی برخوردار است و آیات قرآنی بسیاری از سیره و زندگانی شخصیت‌های ادوار مختلف بشری حکایت دارند. احادیث نبوی (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) نیز این موضوع را به حد گسترده‌ای پوشش داده است تا جایی که علم رجال، نسب‌شناسی و سیره‌نگاری در اسلام و در سیره‌ی آخرین پیامبر الهی (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به‌عنوان یک موضوع بسیار مهم، اساسی و در عین حال کاربردی و دیرینه معرفی شده است.
الله تعالی در آیات بسیاری شرح حال حضرت آدم (علیه‌السلام)، حضرت داوود (علیه‌السلام)، حضرت نوح (علیه‌السلام), حضرت ابراهیم (علیه‌السلام)، حضرت یعقوب (علیه‌السلام)، حضرت یوسف (علیه‌السلام)، حضرت یونس (علیه‌السلام)، حضرت هود (علیه‌السلام)، حضرت موسی (علیه‌السلام)، حضرت عیسی (علیه‌السلام) و تعداد زیادی از انبیای دیگر را به‌صورت اختصار یا اجمال بیان کرده و حالات و اتفاقات مهم زندگی آنان را برای ما توضیح داده است. همچنین، در احادیث نبوی (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) نیز شواهد و مستندات وافری پیرامون این موضوع یافت می‌شود. بنابراین، این موضوع در اسلام از جایگاه و مقام بلندی برخوردار است و در تمامی کتب تاریخی اسلامی، می‌توان مطالب ارزنده و قابل خوانشی را پیرامون این موضوع یافت تا آیندگان از حال و روز گذشتگان سرمشق و الگو بگیرند و زندگی بهتری برای خود رقم بزنند که آخرتشان آباد گردد.
مسلم است که در طول تاریخ اسلامی بسیاری‌ها با امتیاز تقوا، برخی با ویژگی جهاد و اشخاصی با امتیاز اخلاق نیکو و غیره شناخته می‌شوند و از عموم اجتماع ممتاز هستند که یکی از این شخصیت‌هایی که در تاریخ اسلام جزو رجال برجسته و ممتاز اسلامی است و زندگی‌نامه او از نظر تاریخی، تربیتی، اصلاحی، اخلاقی، علمی و حتی سیاسی حائز اهمیت ویژه است و از آثار، اندیشه‌ها و نصایح سودمند ایشان از قرن‌ها پیش تاکنون مسلمانان بهره‌مند هستند و سود می‌برند و ایشان را من حیث یک الگو و نمونه شاخص می‌شناسند، شیخ‌الاسلام و یکی از ائمه برجسته جهان اسلام، ابوسعید حسن بن ابوالحسن یسار، امام و پیشوای مردم بصره و الگوی زمانه‌اش است که نام، نصایح، مواعظ و رهنمودهایش بر تارک تاریخ اسلام چون خورشیدی فروزان می‌درخشد و گره‌گشای عاشقان طالب و تشنگان چشمه‌سار علم و دانش و رهپویان تقوا و خداشناسی و صوفیان صفه نشین و زاهدان زهدورز است.
زندگی‌نامه امام حسن بصری (رحمه‌الله)
زندگی‌نامه امام حسن بصری (رحمه‌الله) و شخصیت علمی و اجتماعی ایشان ابعاد مختلفی دارد که در چند سطر و چند صفحه تلخیص آن کار بسیار ناقص و ناچیزی بوده و حق موضوع ادا نمی‌گردد؛ لذا در این نوشته به ترتیب و با تفصیل پیرامون بخش‌ها و ابعاد مختلف زندگی‌نامه این امام زاهد و پیشوای پارسا و دانشمند دانا بحث خواهیم کرد.
نسب امام حسن بصری (رحمه‌الله)
ابوسعید حسن بن ابوالحسن یسار در سال (۲۱ هـ.ق) در مدینه منوره و در عصر خلافت امیرالمؤمنین عمر بن خطاب (رضی‌الله‌عنه) دیده به جهان گشود. پدرش «یسار» برده‌ی زید بن ثابت و مادرش «خیره» کنیز ام‌المؤمنین ام سلمه (رضی‌الله‌عنها) بود. او در عهد خلافت سیدنا عثمان (رضی‌الله‌عنه) قرآن کریم را حفظ نموده و احادیث بسیاری را از جماعت بزرگی از صحابه از جمله عباد الله ثلاثه (حضرات عبدالله ابن عباس، عبدالله ابن مسعود و عبدالله ابن عمر رضی‌الله‌عنهم) شنیده است.
استادان و شیوخ امام حسن بصری رحمه‌الله
حسن بصری (رحمه‌الله) استادان و شیوخ برجسته و زیادی داشته است که از میان صحابه کرام می‌توان حضرات عثمان بن عفان، انس بن مالک، جندب بن عبدالله بجلی، عبدالرحمن بن سمره، سمره بن جندب فزاری، عبدالله بن عباس، عمران بن حصین، مغیره بن شعبه، نعمان بن بشیر، عبدالله ابن عمر، جابر، عمرو بن ثعلب، عبدالله بن عمرو، معقل بن یسار، ابوهریره، اسود بن سریع، ابوبکره نفیع بن حارث ثقفی، احنف بن قیس تمیمی، مطرف بن عبدالله شخیر بصری و مادرش ام الحسن خیره (رضی‌الله‌عنهم‌اجمعین) را نام برد.
بنابراین، امام حسن بصری (رحمه‌الله) تعالی شاگرد مکتب شخصیت‌هایی است که خرمن دانش و دین را از کشت‌زار نبوت اخذ نموده و کوزه‌ی خرد خویش را از دریای رسالت سیراب کرده و توشه‌ی سفر خود را از سفره‌ی محمدی برگرفته‌اند. ایشان به هدف تعلیم دیانت، در سایه‌سار روایت و درایت و در پرتو کلام رحمت و رحمن، آستین همت بر زده و در گوشه و کنار دنیا، درس ایمان و رسالت ارائه کرده، مشق قرآن و سنت داده و ارزیابی استدلال و استنباط می‌کردند تا دین جاودانه شده و خداشناسی عمومی گردد و خداپرستی و پارسایی حاکمیت یابد. لذا امام حسن بصری (رحمه‌الله) تعالی چنین استادان خبره و آموزگاران نخبه و معلمان ماهری داشته است که پس از هزار و چهارصد و اندی سال، هنوز امت اسلامی مدیون زحمات، تلاش‌ها و جان‌فشانی‌های آن افراد نمونه و الگوی امت اسلامی هستند. به همین دلیل است که بسیاری از دانشمندان اسلامی ایشان را با القابی چون «امام التابعین»، «سید التابعین» و «شیخ الاسلام» یاد کرده‌اند یاد کرده‌اند. امام حسن بصری (رحمه‌الله) متکلمی صاحب‌نظر، مفسری دانا، محدثی ضابط، فقیهی وارسته و یکی از هشت زاهد مشهور و معروف قرن‌های اول و دوم است.
By محمد فاتح