در بخش قبلی توانستیم زندگی‌نامۀ چند زن نمونه در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را بیان کنیم. در این بخش نیز تلاش می‌کنیم تا ادامۀ نقش فرهنگی زنان را بیان کرده و تعدادی از زنانی که در این عرصه نقش فعال‌تری داشتند را ذکر کنیم.
نقش فرهنگی زنان در عصر نبوی
ام‌المؤمنین حضرت حفصه بنت عمر رضی‌الله‌عنهما یکی از زنان صاحب فضل و مرتبت بودند. ایشان احادیث زیادی روایت کرده‌اند که از جمله می‌توان گفت: ایشان از شوهر و پدر بزرگوارشان روایت کرده‌اند. از مردان، برادرشان عبدالله و پسرشان حمزه و حارثه بن وهب و مطلب بن ابی‌وداعه از ایشان روایت کرده‌اند و از زنان، دختر ابوعبید و همسر و برادرزاده‌اش حمزه بن عبدالله و ام‌مبشر انصاری از ایشان حدیث روایت کرده‌اند. حضرت حفصه رضی‌الله‌عنها به شرف حفظ نسخۀ اول قرآن کریم نائل گردیدند و زمانی که خلیفۀ سوم حضرت عثمان بن عفان رضی‌الله‌عنه برای بار سوم به جمع‌آوری قرآن‌کریم و نسخه‌های آن دستور دادند، از ایشان کمک گرفتند و آن را مرور کردند.
زینب دختر معاویه: «عده‌ای گفته‌اند که ابومعاویه از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و از شوهرش ابن‌مسعود و حضرت عمر حدیث روایت کرده است و پسرش ابوعبیده بن عبدالله بن مسعود و پسر برادرش عمر بن حارث ابن ابی‌ضرار از او روایت کرده‌اند.»
مساجد در عصر نبوی مراکز تعلیمات عمومی بودند که زنان نیز می‌توانستند به آنجا رفت‌وآمد کنند و در مجالس علمی آن حضور یابند. زنان در صدر اسلام نه‌تنها از حق تحصیل و دانش برخوردار بودند بلکه این حق را نیز داشتند که به تعلیم و نشر دانش بین دیگران بپردازند. در میان آنان، معلمان و استادانی در بخش‌های مختلف علوم اسلامی وجود داشتند، به‌ویژه در زمینۀ علم حدیث که زنان می‌توانستند در آن رشته به درجۀ استادی نایل شوند و در این باره با محدثان و حافظان بزرگ به رقابت برخیزند و نمونۀ بارزی در امانت و عدالت باشند. کار زنان محدث به‌جایی رسید که علما و ناقدان حدیث اعتبار و اعتماد کاملی برای آنان قائل شدند، به‌طوری‌که بسیاری از بزرگان از بین دانشمندان مشهور اسلام نتوانستند به این مرتبه از اعتماد نایل شوند. امام ذهبی در کتاب «میزان الاعتدال فی نقد الرجال»، که به نقد راویان حدیث و میزان صداقت و جایگاه علمی ایشان اختصاص داده، در باب زنان محدث می‌گوید: «من از بین زنان محدث کسی را نمی‌شناسم که در این زمینه متهم و متروک شده باشد.»
دختر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و همسرانش در زمان حیات و پس از رحلت آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم مرجعی در مسائل دینی و فقهی بودند و خانۀ هر یک از ایشان به منزلۀ مدرسه‌ای بود که طالبان دانش و حدیث در آن اجتماع می‌کردند و به فرا گرفتن احکام شریعت و انواع دانش و حکمت می‌پرداختند. بزرگان صحابۀ کرام بسیاری از مسائل دقیق و مهم را از زنان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌پرسیدند. به این ترتیب، زنان در روزگار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم و صدر اسلام یکی از منابع دانش و مورد تأیید و پذیرش دین و جامعه بودند.
