مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی در اسلام (بخش هفتم)

نویسنده: عبدالحمید نوروزی

مسئولیت‌پذیری پزشک نسبت به بیماران

شغل پزشکی امانتی است در اختیار پزشک که بیمارانش نزد وی امانت هستند. هیچ امانتی بزرگ‌تر، شریف‌تر و بااهمیت‌تر و درعین‌حال خطرناک‌تر از حرفۀ پزشکی وجود ندارد؛ زیرا زندگی و مرگ بیمار به رفتار خیرخواهانه یا بی‌توجهی پزشک بستگی دارد. تفاوتی ندارد که در حد تجویز نسخۀ دارو باشد یا عمل جراحی بیمار؛ در هر دو مورد، هوشیاری و دقت پزشک یا غفلت و بی‌توجهی او سرنوشت‌ساز است. خداوند متعال می‌فرماید: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا»؛ «ما امانت (خویش) را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم و آن‌ها از پذیرش امانت خودداری کردند و از آن ترسیدند و انسان آن را حمل کرد، به‌راستی‌که او ستم‌گر نادان است.»

خودداری آسمان‌ها، زمین و کوه‌ها از پذیرش این امانت، به سبب مشقت حاصل از آن بود و نیز به خاطر جایگاه این مسئولیت‌پذیری در پیشگاه خدا در روز قیامت و بازخواست شدن از آن‌ها.

آیا امانتی بزرگ‌تر و مهم‌تر از روح انسانی وجود دارد که خداوند متعال در این سخنش او را گرامی داشته است: «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»؛ «به‌یقین فرزندان آدم را کرامت دادیم، و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب‌هایی که در اختیارشان گذاشتیم] سوار کردیم و به آنان از نعمت‌های پاکیزه روزی بخشیدیم و آنان را بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری کامل دادیم.»

پزشک باید دل‌سوز بوده و در کارش اخلاص داشته باشد و وظیفه‌ای را که بر عهده دارد به‌خوبی انجام دهد. مردم به وی اعتماد کرده و جان خود را به او سپرده‌اند؛ بنابراین، باید کار خود را به‌دقت و درستی انجام دهد وگرنه در پیشگاه خدا در روز قیامت بازخواست خواهد شد و بی‌شک نسبت به کم‌کاری و بی‌دقتی مسئول خواهد بود.

چه بسیار مصیبت‌هایی که به وقوع پیوسته‌اند و انسان‌هایی که بر اثر سهل‌انگاری و بی‌احتیاطی پزشکی جان‌باخته‌اند و چه‌بسا پزشکانی که به خاطر دل‌بستگی به پول بی‌ارزش، جان بیماران را در معرض خطر قرار داده و به مسئولیت شرعی و قانونی خویش عمل نکرده‌اند!

مسئولیت نسبت به کار و شغل

اسلام دین کار و کوشش است. از نگاه اسلام، کار و کسب درآمد از راه حلال به‌عنوان برترین عبادت و هم‌ردیف مجاهدت در راه خدا معرفی شده است و انسان تلاش‌گر، افزون بر سود مادی، از ثواب‌های اخروی نیز برخوردار است.

افزون بر این، همۀ حرفه‌ها و اشتغال‌های تولیدی، توزیعی و خدماتی، درصورتی‌که با شرایط صحیح و طبق دستور شرع انجام گیرد، علاوه بر تأمین زندگی خود و خانواده و حفظ آبروی شخص و خانواده، یک نوع خدمت به خلق و در واقع یکی از مصادیق کارگشایی برای مردم و خوشحال کردن و زدودن غم و اندوه از هم‌نوعان است که آثار پرشمار دنیوی و اخروی به همراه خواهد داشت.

به‌هرحال، آنچه نباید مورد غفلت قرار گیرد این است که انسان مسلمان موظف است نسبت به کار و شغل خود احساس مسئولیت داشته باشد و آن را به‌درستی و بر پایۀ مسئولیتی که برعهده‌گرفته است، انجام دهد. کم‌کاری، کم‌فروشی، تقلّب، قبول رشوه، گرفتن مزد در برابر کار بدون تخصص و… نشان از عدم تعهد و فقدان مسئولیت در برابر کار است که ره‌آورد آن ورود مال حرام در زندگی انسان است.

مسئولیت نسبت به افراد جامعه

در دین اسلام عبادت و تقرب به خدا، در نماز، روزه، حج و… خلاصه نمی‌شود، بلکه انجام مسئولیت‌های اجتماعی از جمله احسان و خدمت به بندگان خدا و رفع گرفتاری و حل مشکلات آنان نیز در صورتی‌که با قصد قربت انجام گیرد، از بهترین عبادت‏ها محسوب می‌شود.

گرچه نیاز مالی، یکی از گسترده‌ترین مشکلاتی است که خانواده‌های بسیاری را در برگرفته است؛ اما احسان و کمک به دیگران تنها به کمک مالی ختم نمی‌شود، بلکه کمک جانی، زبانی، حرکت برای رفع مشکلات دیگران، خارج کردن مؤمنان از همّ و غم و گرفتاری، خدمت به برادران مؤمن، مشورت و راهنمایی برای حل مشکلات یا اختلافات میانجی‌گری برای ازدواج، فراهم نمودن وسایل ازدواج دیگران، راهنمایی دیگران به خیر و نیکی، صلۀ ارحام، شاد کردن مؤمنان، تلاش برای رفع نیازهای مردم و ده‌ها مورد دیگر، نمونه‌هایی از احسان و نیکوکاری است.

بخش قبلی | بخش بعدی