وقتی انسان متولد می‌شود تا زمان بلوغ تقریبا هیچ مسئولیتی در قبال خود ندارد، و مسئولیت تماما بر دوش والدین است. از خورد و خوراک و پوشاک گرفته تا پاسداری و حفاظت او در برابر آفات و مشکلات همه مسئولیت پدر و مادر است. اما وقتی انسان پا به دوران نوجوانی و جوانی می‌گذرد ضمن اینکه خود جوان در قبال خود مسئولیت پیدا می‌کند مسئولان دیگری نیز به این میدان افزوده می‌شوند که به هریک جداگانه خواهیم پرداخت.
انسان تا زمانی که هنوز کودک است و در یک چهار دیواری بسر می‌برد سود و زیانش هم به همان چهار دیواری محدود می‌شود، لیکن وقتی بزرگ می‌شود و از چهار دیواری بیرون می‌آید و در یک خانه‌ی بزرگ‌تر وارد می‌شود که جامعه نام دارد؛ آن‌گاه سود وزیانش هم به جامعه سرایت می‌کند و دیگر تنها خودش و یا والدینش از عهده مسئولیتش برنمی‌آیند و باید مسئولان جامعه مواظب آن باشند.
۱- خود جوان
نخستین کسی که مسئول پاسداری از جوانی؛ این نعمت گران‌بها است خود انسان است، زیرا کسى که خودش از چشم خویش پاسبانى نمى‌کند و قدر و قیمتش را نمی‌شناسد چگونه انتظار دارد بیگانه از چشمش نگهبانى کند؟!
يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قُوٓاْ أَنفُسَكُمۡ وَأَهۡلِيكُمۡ نَارࣰا وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ عَلَيۡهَا مَلَـٰٓئِكَةٌ غِلَاظࣱ شِدَادࣱ لَّا يَعۡصُونَ ٱللَّهَ مَآ أَمَرَهُمۡ وَيَفۡعَلُونَ مَا يُؤۡمَرُونَ.(تحریم/۶) ترجمه، ای مؤمنان! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخی بر کنار دارید که افروزینه‌ی آن انسانها و سنگها است. فرشتگانی بر آن گمارده شده‌اند که خشن و سخت‌گیر، و زورمند و توانا هستند. از خدا در آنچه بدیشان دستور داده است نافرمانی نمی‌کنند، و همان چیزی را انجام می‌دهند که بدان مأمور شده‌اند.
در این آیه خطاب عام است و به همه‌ی مؤمنان از جمله جوانان دستور داده شده است که ابتدا مراقب خود باشند و بعد به مراقبت از غیر خود بپردازند. لفظ “قُوٓاْ” همه انواع خود مراقبتی‌ها را شامل می‌شود؛ از مراقبت از آسیب‌های اجتماعی، اقتصادى و سیاسی گرفته تا آسیب‌های دیگری که شاید فقط به آخرت انسان آسیب می‌زنند.
جوان اگر بتواند خودش را مهار و مدیریت کند، بهترین ظرفیت و موقعیت را برای رشد و کمال و تعالی خواهد یافت. بهره‌گیری درست از ظرفیت و توان و به کارگیری درست آن می‌تواند زندگی‌اش را متحول سازد.
جوان برای اینکه بتواند از خودش مراقبت، و از جوانیش بهترین استفاده را ببرد باید به چند چیز توجه اساسی داشته باشد:
۱ـ انتخاب دوستان نیک و صالح
یکی از مهمترین راهکارهایی که یک جوان برای حفاظت و پاسداشت جوانی خود بکار بگیرد انتخاب دوستان نیک و صالح می‌باشد. زیرا جوانان با صفات و ویژگی‌های که قبلاً نام بردیم بدون دوست و یا همدم وقت خود را نمی‌توانند سپری کنند و تنهایی آنها را افسرده کرده و در فعالیت و جنبش اختلال ایجاد می‌کند. بطور کلی انسانها در پی رفاقت و معاشرت بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. دوست خوب و صالح، میل به اصلاح و کمال را در آدمی تقویت می‌کند و انسان را در مسیر سعادت یاری می‌دهد و بالعکس همنشینی با بدان انسان را به تباهی و فساد می‌کشاند.
دوست آن‌قدر مهم است که پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم دوست انسان را ملاک شناخت انسان قرار داده است. پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: (المرء على دين خليله فلينظر أحدكم من يخالل).” آدمی بر آئین دوست خود است؛ پس هر یک از شما مواظب باشد که با چه کسی دوستی می‌کند. “(سنن ترمذی و ابن ماجه و ابی داود.)
با توجه با آیه ۶۹ سوره نساء در می‌یابیم که از نظر قرآن بهترین‌ها در دوستی پیامبران، صالحان، صدیقان، هستند. خداوند می‌فرماید :وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَٰئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ ۚ وَحَسُنَ أُولَٰئِكَ رَفِيقًا. ” و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز) همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده است؛ از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان؛ و آنها رفیقهای خوبی هستند”.
شعر زیبای سعدی را درباره ی تأثیر همنشینی حتماً به یاد دارید:
گِلی خوشبوی در حمام، روزی رسید از دست محبوبی به دستم
بدو گفتم که مشکی یا عبیری؟ که از بوی دلاویز تو مستم
بگفتا من گِلی ناچیز بودم ولیکن مدّتی با گُل نشستم
کمال همنشین در من اثر کرد وگرنه من همان خاکم که هستم
صالحان چه کسانی هستند؟
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وسلم می‌فرماید:
هُمُ الْجُلَسَاءُ لا يَشْقَى بِهِمْ جَلِيسُهُمْ. ترجمه،آنها كسانی هستند كه همنشینشان هم بدبخت نمی‌‌شوند. [صحیح بخاری و مسلم]
و بهترین مثال درباره ی دوست صالح؛ مثالی است که رسول الله صلی الله علیه و سلم برای ما زده است؛ چنان که می‌فرماید: (مَثَلُ الْجَلِيسِ الصَّالِحِ وَالسَّوْءِ، كَحَامِلِ الْمِسْكِ وَنَافِخِ الْكِيرِ، فَحَامِلُ الْمِسْكِ إِمَّا أَنْ يُحْذِيَكَ، وَإِمَّا أَنْ تَبْتَاعَ مِنْهُ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ رِيحًا طَيِّبَةً، وَنَافِخُ الْكِيرِ إِمَّا أَنْ يُحْرِقَ ثِيَابَكَ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ رِيحًا خَبِيثَةً). ترجمه، مثال همنشین خوب و بد، مانند حامل مُشک و دمنده دَمِ آهنگر است. حامل مشک یا به تو مشک می دهد یا از او می‌‌خری و یا اینكه بوی خوش آن، به مشامت می رسد. و دمنده‌‌ی دَم آهنگر یا لباسهایت را می‌‌سوزاند و یا بوی بد آن، به مشامت می‌‌رسد). [متفق علیه]
امام شافعی رحمه الله چنین می فرماید: (اگر قیام شب و دوستی با رفقای صالح نبود؛ ماندن در این دار را انتخاب نمی کردم).
برای اینکه در انتخاب دوست صالح و نیک، موفق باشیم باید یک‌سری معیار را در نظر بگیریم.
اگر دوستی که انتخاب می‌کنید شما را در موارد ذیل کمک می‌کند پس آدم خوبی است و می‌توانید با او دوست شوید.
صفات دوست صالح:
1ـ ملتزم بودن به دین هم از نظر قول و هم عمل چه در ظاهر و چه در باطن؛ هم در عقیده و هم در رفتار.
2ـ داشتن اخلاق خوب، منبع نیکی، و به زبان آوردن سخن نیک.
3ـ از مهم ترین صور التزام به دین، داشتن حجاب شرعی است.
4ـ از کسانی نباشد که در رفتار و سخنانشان به دنبال به دست آوردن دنیا هستند.
5ـ اهل نصیحت در راه الله تعالی باشد.
6ـ تو را به کار نیک تشویق؛ و از کار بد دور کند.
7ـ تو را در اطاعت از الله تعالی یاری دهد و در هم و غم تو را یاری دهد.
متأسفانه بزرگترین ضربه‌ای که جوانان خورده و می‌خورند، از ناحیه دوستان ناباب است، چه بسا جوانانی که از همین ناحیه، به اعتیاد، قتل و سرقت و انواع آسیب‌های اجتماعی کشانده شده‌اند و سیل آفات جوانیشان را از بین برده است. امری که هم خود جوان و هم مسئولان دیگر باید هوشیار باشند.
