اعتیاد و مواد مخدر (بخش دوم)

نویسنده: اسماعیل سارانی

تاریخ ظهور مواد مخدر در جهان و کشورهای اسلامی

بر اساس اسناد تاریخی، سابقۀ آشنایی بشر با مواد مخدر به چهار هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد. البته در آن زمان بیشتر در موارد طبابت استعمال می‌شد، اما پس از سازمان یافتن استعمار از کشورهای انگلیس، فرانسه و… در قرن‌های ۱۶، ۱۷ و بخصوص ۱۸ میلادی، استعمار از این مواد افیونی برای سلطه بر ملت‌های ضعیف استفاده نمود.

لیکن در مورد ظهور مواد مخدر در کشورهای اسلامی اقوال زیادی روایت شده که به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

1. بعضی از بزرگان معتقدند که آغاز ظهور حشیش در میان مسلمانان در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم می‌باشد.

2. امام زرکشی می‌فرماید: «تاریخ ظهور حشیش به سال ۵۵۰ ه‍جری برمی‌گردد.»

3. مقریزی می‌گوید: «ظهور حشیش در سال ۶۱۸ هجری به وسیلۀ حیدر، مرشد فقرای متصوفه پدید آمد و به این سبب آن را حشیشة الفقراء گفته‌اند.»

4. امام ابن‌کثیر در حوادث سال ۴۹۴ هـ‍جری می‌نویسد: «حسن بن صباح، رهبر طایفۀ حشاشین، دو مادۀ جوز و شونیز را با عسل آمیخته و به کسانی می‌داد که دعوت او را می‌پذیرفتند تا مزاج آن‌ها سوخته و مغزشان فاسد گردد و از او اطاعت کنند و حتی بیشتر از اطاعت پدر و مادر، مطیع او باشند. بنابراین، با ظهور این طایفه، این نوع از مخدرات شناخته شد.»

قبل از شروع مبحث در مورد مواد مخدر و گسترش آن به سه واژۀ «اعتیاد»، «معتاد» و «مواد مخدر» می‌پردازیم:

اعتیاد (Addiction)

از نظر لغوی، اعتیاد به معنای عادت کردن، خوگر شدن و خو گرفتن با هر چیزی است. به عبارتی دیگر، وابستگی به چیزی یا موجودی به‌طوری‌که امکان جدایی از آن به‌هیچ‌وجه ممکن نباشد، اعتیاد نامیده می‌شود. اما در سال ۱۹۶۴ یا ۱۹۶۸ میلادی، سازمان بهداشت جهانی واژۀ «وابستگی دارویی» را جایگزین اعتیاد نمود؛ بنابراین، اعتیاد طبق نظریۀ محافل علمی یک «وابستگی» است.

با این حال، در منابع طبی و در بین عموم مردم، واژۀ اعتیاد هم‌چنان رایج است و برای توصیف موارد زیر به کار می‌رود:

1. وابستگی روانی به ماده‌ای که رفتار داروجویانه را موجب می‌گردد.

2. ناتوانی در قطع مصرف دارو به علت وابستگی جسمی به دارو و تحمل پیدا کردن نسبت به اثرات آن.

3. پیشرفت مشکلات سلامت جسمی و روانی در نتیجۀ سوء مصرف مستمر ماده.

اما در طب جدید و در اصطلاح، وابستگی به دارو و ماده‌ای خاص را اعتیاد می‌گویند که بر زندگی فردی، اجتماعی، روحی و روانی فرد تأثیر می‌گذارد و حالت نرمال و ایده‌آل آن را دچار اختلال می‌نماید؛ بنابراین، طبق این تعریف افرادی که دچار اعتیاد هستند، افرادی غیرطبیعی و منحرف به شمار می‌آیند.

معتاد (Addictive)

معتاد کسی است که بر اثر مصرف مکرر و مداوم، به مواد مخدر یا دارو وابسته شده باشد. یا به‌عبارتی‌دیگر، قربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به مواد مخدر، معتاد شناخته می‌شود.

مواد مخدر (Narcotics)

گرچه عنوان «مواد مخدر» از خیلی پیش در زبان فارسی مصطلح بوده است، اما این عنوان از لحاظ علمی صحیح نیست و با خواص و خصوصیات آن دسته از داروها مطابقت ندارد. «تخدیر» در لغت به معنی سست کردن، بی‌حس کردن و از حال بردن است که در لاتین نیز به اصطلاح «نارکوتیک» (Narcotic) شناخته شده است. از لحاظ علمی در لاتین و زبان‌های مشتق از لاتین نیز این عنوان صحیح نیست، زیرا عنوان «نارکوز» (Narcose) و «نارکوتیک» (Narcotic) در مورد داروهای بی‌هوش کنندۀ موضعی نیز به کار برده می‌شود.

اما با توجه به اثرات دارویی و خواص فیزیولوژیکی و مخصوصاً تغییرات حالات روانیِ به‌خصوص که با مصرف آن‌ها احساس نشه، راحتی و لذت دست می‌دهد و با مختصر تغییراتی در تمام مواد مخدر و حتی مشروبات الکلی این حالت مشترک است، بهترین عنوان برای این دسته داروها، همان اصطلاح «مکیف‌ها» است که از تمام عناوین مذکور مناسب‌تر می‌باشد؛ زیرا از لحاظ علمی نیز این عنوان با همان خواص مشترک این داروها مطابقت دارد.

از نظر آسیب‌شناسی، هر دارویی که پس از مصرف چنان تغییراتی به‌وجود آورد که از نظر اجتماعی قابل قبول و پذیرش نباشد و اجتماع نسبت به آن حساسیت نشان دهد، آن دارو «مخدر» است.

دکتر عبدالله بن محمد بن احمد طیّار، می‌گوید: «هر مادۀ خام یا ساخته‌شده‌ای که بیدارکننده یا آرام‌بخش باشد و بدون غرض طبی به کار گرفته شده، موجب اعتیاد گردد و به دنبال آن ضرر جسمی، اجتماعی و اخلاقی پدید آید، مخدر نامیده می‌شود.»

ادامه دارد…

بخش قبلی