اخلاق (بخش سوم)

نویسنده: رحمت‌الله رحمانی

اخلاق نیکو در خانواده

کمال انسانیت تنها با زهد و عبادت تحقق پیدا نمی‌کند، بلکه شخصیت انسان دارای ظرفیت‌های فراوانی است که در بستر آن‌ها کمال وجودش تعالی می‌یابد؛ چون زهد، عبادت و نوافل دارای اثرات درونی و نفسی هستند، آثار آن‌ها باید در بیرون و جامعه خودنمایی کند که مقدم‌ترین جلوه‌گاه آن، «خانواده» است؛ بنابراین، رعایت حقوق زنان در خانواده پله‌ای عملی از اخلاق است که منجر به رعایت حقوق همسر می‌گردد و زندگی مؤمنانه در جامعه و خانواده و رفتار نیکو با اطرافیان را وسیلۀ کمال و ترقی قرار می‌دهد.

لذا، در این مسیر، درس اخلاق نیکو در خانه را از پیامبر اسلام به‌عنوان الگوی اخلاق در خانواده می‌آموزیم: «عَنْ حَكِيمِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْقُشَيْرِيِّ، عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قُلْتُ يَا رَسُولَ‌اللهِ مَا حَقِّ زَوْجَةِ أَحَدِنَا عَلَيْهِ؟ قَالَ: أَنْ تُطْعِمَهَا إِذَا طَعِمْتَ؛ وَتَكْسُوهَا إِذَا اكْتَسَيْتَ أَوْ اكْتَسَبْتَ وَلَا تَضْرِبْ الْوَجْهَ؛ وَلَا تُقَبِّح، وَلَا تَهْجُرْ إِلَّا فِي الْبَيْتِ»؛ ترجمه: «حکیم پسر معاویه قشیری از پدرش روایت می‌کند که گفت: «گفتم: ای رسول خدا! حق زنان ما بر ما چیست؟» فرمود: «از آنچه می‌خورید آنان را اطعام دهید، آنچه را که می‌پوشید آنان را بپوشانید، به صورت آنان نزنید، و آنان را دشنام ندهید، جز در خانه آنان را ترک نکنید.»»

متن حدیث مشتمل بر دو امر اساسی است: یکی ادای حق زنان و دیگری رفتار نیکو با آنان.

قبل از ورود به بحث، لازم است اشاره‌ای گذرا به تربیت «معنوی» داشته باشیم، زیرا تربیتی که اساس آن معنویت باشد، در نتیجه ادای حق دیگران را نیز به دنبال دارد و ثمره‌اش رفتار و گفتار نیکو با دیگران خواهد بود. دکتر «وهبه زحیلی» در کتاب «فقه خانواده» از تربیت معنوی صحبت می‌کند و می‌نویسد: «والدین باید به این بخش از تربیت اهتمام بیشتری بورزند، زیرا این نوع از تربیت، زمینه‌ساز رشد احساسات و عواطف، در تهذیب، تسویه و شفافیت آن‌هاست و موجب رشد شخصیت کودکان می‌گردد؛ از طرف دیگر، تربیت معنوی و روحانی باعث تعالی نفس، صفای روح و سلامت روانی کودک از انواع بیماری‌ها و رذایل اخلاقی می‌گردد و آرامش و آسودگی را برای او به ارمغان می‌آورد.»

فضیلت اخلاق حسنه

از فضایل اخلاق حسنه این است که خداوند پیامبرش ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} را با آن توصیف می­کند؛ وصفی که خداوند بر اعمال و گفتار پیامبر گواهی می­دهد و می­فرماید: «وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ»؛ یعنی، ‏تو دارای خوی سترگ (صفات پسنديده و افعال حميده) هستی.

حضرت عایشه ^{رضی‌الله‌عنها} به اخلاق قرآنی پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم} در میدان عمل شهادت می‌دهد و می‌گوید: «كَانَ خُلُقُهُ القُرآنَ»؛ یعنی «اخلاق پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم} قرآنی بود.» به قولی، پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم} قرآن متحرک بود و تمام رفتار قرآنی در شخصیت مبارکش تجلی می‌نمود. به همین دلیل، پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم} فلسفۀ نهایی بعد از عبودیت خداوند و جوهر دعوت پیامبران ^{علیهم‌السلام} را مکارم اخلاق بیان کرده و می‌فرماید: «إِنَّمَا بُعثتُ لاتَممَ مَكَارِمَ الأخلاق»؛ «همانا من مبعوث شده‌ام تا اخلاق کریمانه را کامل نمایم.»

بخش قبلی | بخش قبلی