نزد معتزله امامت مفضول همراه با وجود فاضل درست است و زیدیه و اکثر معتزله می‌گویند: درست است که در میان رعیت چنان فردی وجود داشته که از امام بهتر باشد و آنان مفضول بودن امام را جایز قرار داده، کما این که امیر مفضول می‌تواند، با وجود فاضل در رعیتش، امارت نماید و عده‌ای نیز گفته‌اند: امام باید برترین مردم باشد.
آیا امامت مفضول با وجود فاضل درست است یا خیر؟ در این مورد آرا و نظریات مختلف هستند؛ گروهی از معتزله قایل هستند که امامت مفضول با وجود فاضل درست است، که از میان آنان بشر بن معتمر[210هـ، یا 219هـ.] و بسیاری از عموم معتزله از ایشان پیروی کردهاند، او معتقد بود که حضرت علی بن ابی‌طالب رضی‌الله‌عنه بعد از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم برتر بود و خلفای راشدین ثلاثۀ دیگر از لحاظ فضل و مرتبت از او پایین‌تر بودند.
گروه دوم این مورد را انکار کردهاند و قایل هستند که امامت مفضول با وجود فاضل درست نیست و کسانی که قایل به این رأی هستند عبارتند از: «علاف» [235هـ یا 236هـ] «نظام» [231هـ] ضرار و حفص الفرد، این گروه معتقد هستند که حضرت ابوبکر صدیق رضی‌الله‌عنه بعد از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم برترین مردم بود.
آرا و نظریات اهل سنت در مورد امامت مفضول مختلف هستند: محققان می‌گویند که در امامت، اعتبار از آن کسی است که برای حالت، اصلح باشد؛ پس امامت مفضول در صورتی که برای حالت صلاحیت داشته باشد به خاطر شجاعت، کثرت علم و معرفت و دوستی مردم با او و یا اینکه به خاطر ترس از آشوب و به وجود آمدن فتنه در صورتی که افضل مقدم شود، صحیح است؛ این رأی و نظر اهل سنت و جماعت است، نزد آنان امامت از آنِ افضل است؛ مگر این که خوف از وقوع فتنه در صورتی که افضل مقدم شود، وجود داشته باشد؛ پس امامت مفضول نیز درست است.
یادآوری: همان‌طوری‌که قبلا نیز بیان شد، مسئلۀ امامت و خلافت یکی از مسائل بسیار مهم و مختلف‌فیه بین گروه‌ها و فرق است و ما در این بخش تلاش کردیم تا موارد مربوط به این موضوع را کاملاً تحقیق و بررسی نموده و در این بخش ارائه دهیم؛ اما از آنجایی که دامنۀ این بحث بسیار وسیع و گسترده بود، نتوانستیم تمام مسائل آن را اینجا مطرح کنیم و در بخش بعدی این مقاله إن‌شاء‌الله سعی می‌کنیم مواردی که مهم هستند «همانند اینکه آیا لازم است امام از قریش باشد و ثبوت خلافت خلفاء راشدین و…» را مورد بررسی قرار دهیم.
By محمد فاتح