نوجوانی و جوانی، بهار عمر و هنگام شکوفایی آن و آغاز فراز و نشیب‌های روحی و جسمی و رسیدن به رشد است. در این دوره کم‌کم شخصیت انسان شکل می‌گیرد و پرسش‌های فکری و فرهنگی بسیاری در ذهن جوان پیدا می‌شود. روزهای جوانی لبریز از زیبایی، نشاط، احساسات، لذت‌های متنوع، تفریح، و آراستگی است. از سوی دیگر، خداجویی و خدایابی و دین‌باوری از ویژگی‌های این دوران است.
ما با درک این ویژگی‌ها و انرژی متراکمی که در دوره جوانی وجود دارد و با بیان صحیح باورها و ارزش‌های دینی و مذهبی، می‌توانیم روح نا آرام جوانان را آرامش و اطمینان بخشیده و او را به نجات و کمال برسانیم. در این نوشته، تلاش می‌کنیم به توفیق الله متعال تا با استفاده از آیات قرآن و آموزه‌های دینی و سیرت عملی پیامبر صلی الله علیه وسلم، جوانان را به سوی مسوولیت‌های اجتماعی و اسلامی فراخوانیم.
عوامل مؤثر در تکوین شخصیت نوجوانان والدین و مربیان می‌باشد و این‌ها باید نقش تربیتی خود را در به وجود آمدن شخصیت اسلامی در نوجوانان ایفا نمایند؛ زیرا شخصیت نوجوانان و جوانان در خانه و کانون خانواده شکل می‌گیرد و چگونگی شکل‌گیری آن، به نحوه نگرش والدین و رفتار تربیتی آنان باز می‌گردد.
الله متعال در سورۀ فاطر درباره جوانان غافل و بیکار چنین می‌فرماید: أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ ترجمه: آيا بدان اندازه به شما عمر نداديم كه در آن هر كس بخواهد بيدار و هوشيار شود، كافي و بسنده باشد؟ این آیه برای سرزنش و ملامت جوانان غافلی است که به سن ١٨ سال رسیده‌اند و از فرصت جوانی خود استفاده نمی‌کنند. از آن جا که جوان، دل پاک دارد و بهتر از دیگران پذیرای سخن است به این جهت دعوت پیامبر صلی الله علیه وسلم به اسلام از جوانان آغاز گردید و پیش از دیگران به او پیوستند؛ و پیامبر صلی الله علیه وسلم برای این گروه ارزش و احترام خاصی قائل بودند.
در بسیاری موارد با وجود که صحابه مسن و کلان‌سال وجود داشت، جوانان را برای مسوولیت‌های کلیدی انتخاب می‌کرد و از آنها در گفتار و در عمل حمایت می‌کرد. پیامبر صلی الله علیه وسلم به شرط وجود صلاحیت و شایستگی در یک جوان او را برای تصدی پست‌های مهم بر می‌گزید؛ از جمله جوانانی که پیامبر صلی الله علیه وسلم امور مهم را به آنها می‌سپرد، می‌توان از علی بن ابی طالب رضی‌الله‌عنه نام بُرد که شرح آن نیازمند به تحریر کشیدن کتابی مستقل است و از دیگر جوانان مورد اعتماد رسول اکرم صلی الله علیه وسلم می‌توان از جعفر بن ابی طالب رضی‌الله‌عنه نام بُرد که در ٢٤ سالگی رهبر مسلمانانی است که به حبشه هجرت کرده‌اند و تدابیر و کلام نافذ او موجب شد تا نجاشی پادشاه حبشه، مسلمانان را بپذیرد و در٢٧ سالگی به فرماندهی سپاه اسلام در جنگ موته برگزیده شد که در آن جنگ به شهادت رسید.
پیامبر صلی الله علیه وسلم دراین مورد چنین می‌فرماید: اَکْرِمُوا اَوْلادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَهُمْ یُغْفَرْ لَکُمْ. ترجمه: فرزندانتان را محترم و گرامی بدارید و رفتارشان را نیکو گردانید تا آمرزیده شوید. این روایت، به ارزش و منزلت کودک و نوجوان در نظام الهی اشاره دارد و پدر و مادر را شکل‌دهنده رفتارهای اجتماعی و فردی آنان می‌داند. شخصیت مطلوب، شخصیتی متعادل و متعالی و هماهنگ با تمام ابعاد وجودی نوجوان است.
پدر و مادر برای تربیت و رشد شخصیت فرزندان، باید عدالت را در میان فرزندان رعایت نمایند؛ حتی در کوچک‌ترین امر تربیتی، مثل بوسیدن فرزندان، برخورد با آنها و در فراهم کردن وسایل روزه مره باید ظرافت خاص وجود داشته باشد تا به رشد شخصیت آنان لطمه‌ی وارد نشود.
