نظم، انضباط، نظافت و بهداشت در اسلام (بخش سوم)

نویسنده: عبدالحمید نوروزی

(نظافت و بهداشت)

ارزش نظافت و بهداشت در اسلام

هنگامی که مقدمات ازدواج پایان گرفت و زن و شوهر جوان با کمال عشق و علاقه، زندگی خود را شروع کردند، باید به اموری که در زندگی جنبۀ زیر بنایی دارد توجه کنند و نسبت به آن امور از بی‌تفاوتی و سستی و تنبلی و غفلت، جداً پرهیز نمایند.

از جملۀ آن امور، مسئلۀ بهداشت و نظافت در تمام شئون زندگی است .

بدن، موی سر، دهان و دندان، لباس، فرش، وسائل زندگی، به‌خصوص وسائل آشپزخانه و هر آنچه که با زندگی روزمره در ارتباط است، باید از نظر بهداشتی مورد توجه دقیق قرار بگیرد.

عده‌ای از زوج‌های جوان در ابتدای زندگی از توجه به نظافت و بهداشت غافل‌ند و تنها به خورد و خوراک و بهره‌گیری از لذات ظاهری قناعت می‌کنند و از نظم و انضباط و پاکی و پاکیزگی در زندگی آنان خبری نیست.  این بی‌خبری را فطرت سليم  و عقل فعّال و آیین الهی تحت هیچ عنوانی نمی‌پذیرد، بلکه از آن هم نفرت شدید دارد، علاوه بر این ممکن است این بی تفاوتی و بی‌توجهی در طول زمان بر فضای حیات حاکم شود  و خانه و اهل خانه را از نظر سلامت، نسبت به همۀ امور ظاهری و باطنی تهدید نماید و به‌خصوص بر وضع فرزندان اثر نامطلوبی بگذارد و آنان را تبدیل به موجودی بی‌تفاوت، کودن، بیمار، ذلیل، ضعیف و سربار جامعه کند و وجودشان زمینۀ پذیرش رذالت و دنائت و انواع مفاسد و معاصی گردد.

ـ “حضرت عایشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وسلم در روزهای اخیر رمضان در حال اعتکاف بودند، اما باز هم طاقت نمی‌آوردند و سر خود را داخل حجره نموده و من موهایشان را شسته و شانه می‌کردم.» ایشان در چنین شرایط حساسی بازهم به نظافت و پاکیزگی توجه داشتند.

حضرت عبدالله بن عباس رضی‌الله‌عنهما می فرماید: «من دوست دارم خود را تمیز و مزین کنم و نزد همسر خود بروم.» اما ما فقط می گوییم زن‌ها باید پاک و تمیز باشند و خود ما با بی‌توجهی کامل نزد آنان می‌رویم.”

مسائلی را که ما آن‌ها را پیش پا افتاده گمان می‌کنیم، بازهم ببینید که شریعت اسلام چه اندازه به آن اهمیت داده است. “

نظافت چیست؟

نظافت و پاکیزگی یکی از مباحثی است که در همۀ جوامع بشری مطرح گذشته و نیز مطرح بوده و در آینده نیز خواهد بود.

نظافت، یعنی پاک شدن از هر گونه آلودگی و دوری از هر چیزی که به بدن و روح انسان ضرر می‌رساند.

از این رو که بعد از خوردن و آشامیدن، معده آنها را هضم می‌کند و مواد اضافی و آلودۀ بدن دفع می‌شود؛ روح انسان نیز از این قاعده مستثنی نیست و باید جسم و هم روح را نظافت کرد .

نظافت منزل، نظافت محیط کار و اداره و شهر و مکان ها، مسواک زدن‌، دوش گرفتن،  لباس پاکیزه پوشیدن، خوشبو کردن و همۀ اینها در سلامت جسم ما مؤثر هستند.  نظافت روح نیز دور کردن تمام آلودگی‌هاست؛  مانند دروغ گفتن، حرام نخوردن، ظلم نکردن، خیانت نکردن دزدی نکردن.

چرا باید نظافت را مراعت کنیم؟

همۀ ما خانۀ تمیز و مرتب را دوست داریم، اما بیشتر اوقات به دلیل مشغله‌های کاری، از  نظافت اصولی و درست غافل می‌شویم. این غفلت ممکن است به سلامت بدنمان لطمه بزند؛ مثلاً گرد و غباری که روی فرش و مبلمان می‌نشیند، ممکن است آلرژی و بیماری‌های ریوی به وجود آورد. محققان معتقدند که کثیف بودن محل کار و زندگی ما، نه تنها از نظر جسمی بلکه از نظر روحی نیز روی سلامت‌مان تأثیر می‌گذارد؛ مثلاً بیشتر ما وقتی از سر کار برمی‌گردیم، دوست داریم چند دقیقه‌ای روی مبل یا تخت دراز بکشیم و استراحت کنیم. بنابراین کثیف بودن فرش، مبل و تخت می‌تواند منجر به بیماری شود. از طرفی بیشتر خانم‌های خانه‌دار فقط نزدیک به ایام عید، کارهایی مانند قالی‌شویی و تمیز کردن اساسی مبلمان را انجام می‌دهند. این در حالی است که نظافت بر روی زندگی ما تأثیر زیادی دارد و باید بیش از این به این موضوع توجه کنیم. در ادمه به اثرات نظافت بر روی زندگی می‌پردازیم.

نظافت شخصی و رعایت بهداشت شخصی برای همۀ افراد بسیار مهم است. این نوع نظافت شامل شستن دست‌ها، حمام کردن به صورت منظم، مسواک زدن و … می‌شود. البته باید زیر ناخن‌ها را نیز تیز کرد. رعایت نظافت شخصی، نه تنها باعث اطمینان و سلامت جسمی بدن می‌شود، بلکه شما را از بستری شدن در بیمارستان‌ها نیز نجات می‌دهد. نادیده گرفتن این مورد ممکن است شما را از نظر اجتماعی نیز منزوی کند؛ زیرا هیچ کس از فرد بدبو و کثیف خوشش نمی‌آید.

جذاب و زیبا نگه‌داشتن یک محیط و دورکردن هر نوع گرد و خاک، کثیفی و آشغال از محیط زندگی و کار، باعث جلب رضایت مردم نیز می‌شود. برای میکروب‌زدایی و ضدعفونی کردن یک محیط، نظافت بهداشتی اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر محیط به اندازۀ کافی تمیز نباشد، محل مناسبی برای رشد باکتری‌ها می‌شود و بعضی باکتری‌ها زندگی انسان را مختل می‌کنند و در نتیجه بسیاری از بیماری‌‎ها شیوع پیدا می‌کند و حتی سبب مرگ انسان می‌شود. اگر نظافت محیط‌ها طبق دستورالعمل بهداشتی انجام نشود، با خطرات زیادی رو‌به‌رو می‌شویم.

یکی از شرایط نظافت بهداشتی، جمع‌آوری مواد، آشغال‌ها و گرد و خاک ریخته شده در محیط است. باکتری‌ها مکان‌های نم‌دار، کثیف و محیط‌های غیر بهداشتی را دوست دارند و به سرعت تکثیر می‌شوند.

نظافت از منظر آیات آلهی

1. «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ المُتَطَهِّرِينَ»؛ «همانا خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد.

2. «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ»؛ «بگو: چه کسی حرام کرده است زینتی را که الله برای بندگان خود آفریده و همچنان چیزهای پاکیزه از رزق و روزی را چه کسی حرام کرده است؟

نظافت از منظر احادیث نبوی صلی‌الله‌علیه‌وسلم

1. «الطُّهُورُ شَطرُ الإِيمانِ»؛ « پاکیزگی بخشی از ایمان است.

2. «إِنَّ اللَّهَ نَظِيفٌ يُحِبُّ النَّظَافَةَ»؛ هما الله تعالی پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد.

3. «نَظِّفُوا أَفْنِيَتَكُمْ»؛ گرداگرد خود را پاکیزه نگه دارید.

پیامبر اسلام صلی‌‍‌الله‌علیه‌وسلم به نظافت و تمیزی و بهداشتِ شخصی و عمومی بسیار اهمیت می‌دادند و بر آن تأکید نموده است. آن‌حضرت صلی‌‍‌الله‌علیه‌وسلم همیشه موی سر و محاسن شریف را شانه می‌کردند و در جلوی آینه شده و لباس خویش را مرتب کرده و مسواک می‌زد؛ این امور را هرگز چه در حضر و چه در سفر ترک نمی‌کردند، بلکه بر آن مداومت داشتند. همچنین از دیگر اموری که در بهداشت شخصی، پیامبر صلی‌‍‌الله‌علیه‌وسلم بر آن بسیار تأکید نموده است و آن را از مسائل فطری انسان‌ها بر شمرده، گرفتن ناخن‌های دست و پا، کوتاه کردن سبیل، کندن یا تراشیدن موهای زائد بدن می‌باشد؛ چنانچه حضرت عایشه همسر پیامبر صلی‌‍‌الله‌علیه‌وسلم می‌گوید: «خمس لم يكن النبی صلی الله عليه وسلم يدعهن في سفر ولا حضر: المرآة، والمكحلة، والمشط والمدری، والسواک»؛ پنج چیز را پیامبر صلى الله عليه وسلم در سفر و حضر هرگز رها نمی‌کردند؛ آینه، سرمۀ چشم، شانه، مرتب و صاف کردن موی سر و مسواک. عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما می‌گوید: «خمْسٌ مِنَ الْفِطْرَةِ: الْخِتَانُ، وَالِاسْتِحْدَادُ، وَتَقْلِيمُ الْأَظْفَارِ، وَنَتْفُ الْإِبِطِ، وَقَصُّ الشَّارِبِ»؛ همانا رسول‌الله صلی‌‍‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: ختنه، پاک کردن و زدودن موی زهار (عورت)، گرفتن و کوتاه کردن ناخن‌ها، کندن یا تراشیدن موهای زائد بدن و کوتاه کردن موی سبیل از فطرت است.

ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺁﻣﻮﺯﻩﻫﺎﻱ ﺩﻳﻨﻲ، ﺍﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺭﺍ واضح می‌سازد ﻛﻪ نظافت و بهداشت ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ ﺑُﻌـﺪﻱ ﺍﺯ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻠﻜﻪ ﺩﺭ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ. در ادامه به برخی از این‌عرصه‌ها می‌پردازیم:

1. نظافت و بهداشت دهان و دندان

دندانی که حضرت حق به انسان عنایت فرموده، نعمتی بس سنگین و عاملی بس مهم در حفظ سلامت آدمی است. جویدن به وسیلۀ دندان انجام می‌گیرد و اگر عمل جویدن به نحو مطلوب انجام گیرد، ضامن تداوم کار طبیعی دستگاه گوارش و در نتیجه عاملی برای دوام سلامت انسان است.

از جمله مواردی که در دیگران ایجاد نفرت و اذیت می‌کند، بوی بد دهان است و این بوی بد، محصول بی‌توجهی به بهداشت دهان و دندان و نتیجۀ ماندن غذا در لابلای دندان و زیر لثه است.

مردم اگر با مایه‌گذاردن اندکی از وقت، بعد از خوردن هر غذا، دهان خود را بشویند، و دندانهای زیبای خویش را مسواک بزنند، و کمی آب نمک در دهان و کنار دندان‌ها بگردانند.

با اینکه طلوع خورشید اسلام از سرزمینی بی آب و علف بود، و در محیطی که ظهور کرد ، در میان مردمش از سواد خواندن و نوشتن، حتی در حداقل آن خبری نبود، ولی برای حفظ سلامت مردم در جهت بهداشت همه‌جانبه، از جمله بهداشت دهان و دندان قوانین و دستوراتی ارائه کرد که نشان از عظمت این مکتب و اهمیت این مدرسه می‌دهد و ثابت کند که مبلِّغ این آیین، برای هدایت و رشد مردم از جانب خداوند مهربان مبعوث و برگزیده شده است.

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم، در باب فضیلت مسواک می‌فرماید: «لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي أَوْ عَلَى النَّاسِ لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ مَعَ كُلِّ صَلاَةٍ»؛ اگر بر امتم سختی و مشقت نمی‌بود، البته که برای هر نمازی آنان را به مسواک امر می‌نمودم.

فواید مسواک

پاک کننده دهان، روشنی بخش چشم ، سپید کننده دندان ، از بین برنده پوسیدگی ، محکم کننده لثه ، اشتها آورنده، برنده بلعم از دستگاه گوارش ، زیاد کننده قدرت حافظه ، اضافه کننده خوبی‌ها.

2. نظافت منزل

تمیز کردن خانه کار سختی است اگر هر شب زباله‌ها را از خانه خارج نکنید، ممکن است به شدت بیمار شوید. اگر به صورت هفتگی گرد و غبار وسایلی مانند میز را تمیز نکنید و فرش‌ها را حداقل دو بار در هفته جارو نزنید؛ این گرد و غبار از طریق استنشاق وارد بدن شده و ممکن است به بیماری‌های ریوی و آلرژی مبتلا شوید.

از طرفی نشستن گرد و خاک روی لامپ و سایر اسباب نوری، می‌تواند نور خانه را به شدت کاهش دهد. تحقیقات نشان داده‌ است که شستن ظرف‌ها، استرس را کاهش می‌دهد. بنابراین نظافت منزل نه تنها از نظر بهداشتی، بلکه از نظر روحی نیز روی بدن تأثیرگذار است.

3. نظافت محیط کار

اگرچه تمیز کردن محیط کار وظیفه شما نیست، اما تاثیر زیادی روی سلامت و روحیه‌تان می‌گذارد. محیط تمیز و مرتب منجر به بهره‌وری بیشتر می‌شود. این کار وظیفه بخش خدمات است اما اگر این بخش وظیفه‌اش را به درستی انجام نمی‌دهد؛ خودتان دست به کار شوید. کار کردن در محیط کثیف معمولاً منجر به کسالت و بهره‌وری کمتر می‌شود.

حال که تاثیر کلی پاکیزگی و نظافت بر روی زندگی را می‌دانید، بگذارید زندگی کردن در یک محیط تمیز و عاری از میکروب را با زندگی کردن در یک محیط کثیف و آلوده مقایسه کنیم. اگر محیط زندگی‌مان کثیف و آلوده باشد، هم خودمان بیمار می‌شویم و هم ممکن است به انزوای اجتماعی دچار شویم. چرا که آلوده بودن خانه و محل کارمان موجب می‌شود دیگران از تعامل با ما امتناع کنند. بنابراین در گام اول باید برای سلامت جسم، و در گام دوم برای سلامت روح‌مان تمیز باشیم.

در مقابل اگر همیشه محیط زندگی و کارمان مرتب و تمیز باشد، آرام‌تر هستیم و دایره روابط اجتماعی‌مان نیز گسترده‌تر می‌شود. همه ما دوست داریم وقتی به خانه اقوام و دوستان‌مان دعوت می‌شویم، میزبان در محیط تمیز و بدون آلودگی از ما پذیرایی کند. در ضمن پاکیزگی و حفظ نظافت برای سلامت جسم‌مان نیز اهمیت دارد. تمیزی محیط کار نیز شما را مصمم‌تر خواهد کرد و ضمن افزایش بهره‌وری، موجب می‌شود در طول روز شادتر باشید.

با وجود تمام این موارد بهتر است به جای این که یک بار در سال، آن هم نزدیک به عید نوروز، خانه‌تکانی کنیم، چند بار در سال به نظافت محل کار و محل زندگی خود بپردازیم تا هم سالم‌تر بمانیم و هم از سلامت روحی برخوردار شویم.

ادامه دارد…

بخش قبلی