اهمیت زراعت و کشاورزی (بخش اول)

نويسنده: عبدالحمید نوروزی

صنعت کشاورزی از قدیمی‌ترین صنایع به شمار می‌رود؛ زیرا به وسیله‌ی آن مواد غذایی انسان و حیوانات، که اغلب حیوانات به نوبه‌ی خود مکمِّل غذای انسان هستند، به دست می‌آید. خداوند از زمانی‌که حضرت آدم ^{علیه‌السلام} را به زمین فرستاد به او و فرزندانش مسئولیت داد که برای رفع نیازهای خود از قبیل خوراک و پوشاک و… که در بهشت بدون مشقت برای‌شان فراهم بود به کار و فعالیت بپردازند. انسان‌ها هم‌چون فرشتگان مخلوقاتی روحانی فارغ از غریزه آفریده نشدند: «وَمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَدًا لَا يَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَمَا كَانُوا خَالِدِينَ»؛ (و آنان را پیکری که خوراک نخورند نگردانیدیم و جاودانه نبودند.) بلکه خداوند متعال انسان‌ها را به گونه‌‎ای آفرید که همواره به چیزهای مختلف از جمله غذا و مسکن و دارایی نیازمندند. خداوند برای رفع نیازهای انسان‌ها دستور داده است که به آبادانی زمین بپردازند: «هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا»؛ (او شما را از زمین پدید آورد و شما را در آن به آباد کردن گمارد.) از طرفی خداوند به زمین استعدادهای گوناگونی بخشیده است؛ از جمله رویش گیاهان، درختان و انواع محصولات کشاورزی که بزرگ‌ترین منبع تأمین نیازهای انسان‌اند.

بهره‌برداری هرچه بیشتر از زمین و در عین حال حفاظت آن از خرابی و فساد، فرایندی است که از آن به‌عنوان کشاورزی یاد می‌شود. کشاورزی علاوه بر این‌که مهم‌ترین منبع تأمین نیازهای انسان‌هاست، باعث رونق کارهای اقتصادی دیگر نیز می‌شود؛ زیرا پیشرفت اقتصادی تا حد زیادی به مواد خام بستگی دارد و بسیاری از مواد خام از کشاورزی به دست می‌آید؛ بنابراین، رونق تجارت و بسیاری از حرفه‌های دیگر به مقدار زیادی وابسته به محصولات کشاورزی است. در اسلام کشاورزی یکی از بهترین و بافضیلت‌ترین راه‌های کسب درآمد به شمار آمده است و توصیه‌ها و فضایل زیادی برای کشاورزی و درختکاری در متون اسلامی وارد شده است که خواننده را به تعجب و تحسین وا می‌دارد.

کشاورزی به معنای زراعت، برزگری و کشت، یکی از مهم‌ترین منابع غذایی بشر در روی زمین است. کشاورزی از نظر قرآن موجب قوام جامعه و حکومت است؛ ازاین‌رو، از اهمیت خاصی در آموزه‌های قرآن برخوردار می‌باشد.

اهمیت و آثار کشاورزی

زمین، زمانی ارزش و اهمیت یافت که انواع گیاهان و جانوران در آن پدید آمدند. گیاهان موجب آن شدند تا زمین به شکل بسیار زیبایی آراسته شود. سبزی گیاهان و طراوت آن، جان آدمی را نوازش می‌دهد و جان‌فزایی می‌کند. بی‌گمان، گیاهان یکی از شاهکارهای آفرینش الهی است. تفکر و اندیشه در گیاهان می‌تواند آدمی‌ را با بسیاری از حقایق هستی آشنا نماید و زمینه‌ی رشد و کمال وی را فراهم آورد.

خداوند در آیات ۱۰ و ۱۱ سورۀ نحل، رویش گیاهان و زراعت با بارش باران را از آیات الهی برای اهل تفکر و اندیشه می‌داند و از ایشان می‌خواهد تا با اندیشه در این چرخه‌ی زندگی گیاهی، حقایقی چون معاد و رستاخیز را درک کنند. آفرینش میوه‌ها و محصولات زراعی، از آیات مهم خداشناسی است.

آفرینش میوه‌ها و محصولات زراعی با تنوع و گوناگونی آن‌ها و عدم شباهت آن‌ها به یکدیگر و این‌که با علم و آگاهی قبلی از یکدیگر متمایز شده‌اند، نشانه‌هایی بر آفریدگاری خداوند است که آدمی ‌می‌بایست با تأمل و تدبر در آن‌ها این حقایق را به دست آورد.

البته بسیاری از مردمان با آن‌که این عظمت و شگفتی را در گیاهان می‌بینند، ولی قدرت تحلیل درست داده‌ها را ندارند و از راه این نشانه‌ها به مقصد عالی، یعنی درک خالقیت خداوند نمی‌رسند و تنها انسان‌های باایمان هستند که دارای زمینه‌ی لازم برای هدایت و فهم آیات و نشانه‌های خداوندی هستند و با نگاهی به گیاهان و گوناگونی آن‌ها به حقیقت عالی دست می‌یابند. انسان می‌بیند که از یک آب و خاک، این همه تنوع و گوناگونی در گیاه و محصولات به‌‌وجود می‌آید؛ ولی کمتر کسی است که در این حقیقت اندیشه کند و به آفریدگاری و پروردگاری خداوند یکتا برسد.

خداوند در آیه‌ی ۴ سوره‌ی رعد، گوناگون بودن میوه‌های درختان و محصولات کشاورزی را به رغم بهره‌مندی همه‌ی آن‌ها از یک آب و خاک، به‌عنوان نشانه‌هایی از خداشناسی برای خردمندان برمی‌شمارد که از نشانه‌ها به‌حقیقت می‌رسند.

براساس آیه‌ی ۳۳ سوره‌ی یس، رویش انواع دانه‌ها و محصولات کشاورزی چون گندم، جو، برنج و مانند آن از زمین، خود بهترین گواه و نشانه‌ی قاطع بر قدرت خداوند یکتا و یگانه است؛ چنان‌که همین رویش مجدد گیاه از زمین مُرده، بهترین گواه بر رستاخیز و دلیل و حجت قاطع بر قیامت و قدرت خداوندی بر رستاخیز انسان‌ها همانند گیاهان است.

بنابراین، اهمیت کشاورزی را می‌بایست در اموری چند از جمله مهم‌ترین منبع خداشناسی و شناخت حقایقی چون رستاخیز و معاد و زنده‌شدن دوباره‌ی مردگان دانست.

با این همه، گیاهان و کشاورزی آثار مهمی ‌در زندگی بشر دارد که در آیات دیگر به آن‌ها توجه داده شده است. خداوند در آیاتی از جمله ۲۰۵ سوره‌ی بقره و ۴۷ و ۵۵ و ۵۶ سوره‌ی یوسف، کشاورزی را عامل قوام جامعه‌ی بشری و حکومت می‌داند؛ زیرا کشاورزی، مهم‌ترین منبع تأمین غذای انسان و برطرف‌کننده‌ی نیازهای تغذیه‌ای اوست؛ بنابراین، نقش اقتصادی آن بر کسی پوشیده نیست.

به هر حال، رونق کشاورزی به معنای رونق اقتصادی و رشد و شکوفایی جامعه و تقویت قدرت و شوکت حکومت و دولت است؛ لذا باید توجه ویژه‌ای به این بخش شود.

کشاورزی هم‌چنین مایه‌ی سرور و شادی انسان‌ها می‌شود. انسان افزون بر شادی که از دیدن سبزه به او دست می‌دهد، از نزول باران و سرسبزی مزارع، شادمان می‌شوند؛ به‌ویژه اگر خود در جامعه‌ی کشاورز در رویش این گیاهان نقش داشته باشد. خداوند در آیه‌ی ۲۹ سوره‌ی فتح گزارشی از شگفتی کشاورزان از رویش و سرسبزی مزارع می‌دهد که بیانگر تأثیرگذاری رویش و سبزی در نهاد انسان است.

انسان‌های سالم با فطرت پاک و عقل سلیم، از سبزی و طراوت گیاهان شاد می‌شوند و بر همین اساس به کشاورزی توجه خاص مبذول می‌دارند. از نظر قرآن، کشاورزی وسیله‌ی تزیین و زیبایی نه تنها زمین، بلکه خود انسان‌هاست.

خداوند یکی از مأموریت‌های بشر را در زمین براساس آیه‌ی ۶۱ سوره‌ی هود، آبادانی زمین می‌داند، کشاورزی بی‌گمان از مهم‌ترین و کامل‌ترین مصادیق این آبادانی است؛ زیرا زمین با رویش گیاهان و سرسبزی آن زیبایی خاصی می‌یابد و موجبات سرور و شادمانی انسان می‌گردد.

ادامه دارد…