دو قرن پس از مرگ کنفوسیوس، مکتب اخلاقی عقیدتی او در چین رواج یافت و بی‌مهری اولیه را جبران کرد. شاگرد برجستۀ او «منسیوس» یا منگ کو (منگ درزو استاد منگ) که صد سال پس از مرگ کنفوسیوس به دنیا آمد، در ترویج اندیشه و آراء مکتب کنفوسیوس کوشید، هر چند که استاد و شاگرد با یکدیگر اختلاف مزاج فلسفی داشتند و استاد درون‌گرا و شاگرد بیرون‌گرا و جمع‌گرا بود، شاگرد دیگر او «جوشی» [1200 تا 1130 میلادی] در بسط نهایی تعالیم او در چین معاصر کوشید و آراء او را تفسیر کرد، تا قبل از انقلاب کمونیستی در چین، آیین کنفوسیوس در بالاترین درجۀ اعتبار قرار داشت، به نظر می‌رسد که آیین کنفوسیوس طبق معمول، دست خوش تحریف و تغییر پیروان مبالغه‌گو قرار گرفته باشد، مُرده‌پرستی، از غلو و افراط بی‌سابقه‌ای در این آیین برخوردار بود و سرنوشت زنان وضع رقت‌باری گرفت. [مبلغی، بی‌تا: 93] بنابراین، امروزه با آنکه هنوز آثار بسیار زیادی از این آیین وجود دارد و در میان مردم چین پرستش می‌شود، تحریف‌ها و افراط‌گرایی‌های دینی و حقیقت دین‌های سماوی به ویژه دین اسلام سبب شده است، کنفوسیوس دیگر آن منزلت قدیم الایام را نداشته باشد.
نتیجه‌گیری
در بیان این بحث می‌توان به چند نکتۀ اساسی به عنوان نتیجه‌گیری اشاره کرد:
در چین باستان آیین‌های مختلفی وجود داشته است و از سوی افراد متعددی به پرستش گرفته می‌شد، عمده‌ترین این ادیان پرستش قدرت مافوق، پرستش آسمان و سایر اجرام سماوی، پرستش انواع حیوانات و پرستش ارواح نیاکان، بعدها این پرستش‌ها محدود به آیین قدیم چین، تائوئیسم و کنفوسیوسیم می‌شود.
کنفوسیوس یکی از معروف‌ترین و مشهور‌ترین فلاسفه و حکمای چین بوده است که در حدود پنج قرن قبل از میلاد به دنیا آمد و در آن زمان به اصلاح جامعه و مردم پرداخته و باعث رشد و توسعۀ چشم‌گیر شهر و منطقۀ خود شده است.
کنفوسیوس علاوه بر اینکه در زمینه‌های متعددی دیگر دارای بینش و دانش بوده است، شهرت وی در آموزه‌های اخلاقی و دینی وی است، دستورات اخلاقی او متعدد است و در هر زمینه سخنانی دارد، بیشتری از آموزه‌های اخلاقی وی امروزه در میان پیروان او به عنوان آموزه‌های دینی قابل قبول و پذیرش است.
در آیین کنفوسیوس کتاب‌های متعددی وجود دارد که در آن‌ها آموزه‌های اخلاقی و دینی منسوب به کنفوسیوس درج شده است، تعدادی از این کتاب‌ها از سوی خود کنفوسیوس نگاشته شده و تعداد دیگر از سوی شاگردانش به رشتۀ تحریر در آمده است.
و سرانجام اینکه آیین کنفوسیوس با آنکه در سرزمین چین دارای پیروان زیادی است؛ اما آن شهرت و منزلت که قبلاً داشته، در حال حاضر چین نیست؛ بلکه ادیان حقیقی و سماوی به ویژه اسلام سبب شده است که بسیاری از پیروان آن‌ها به اسلام بگروند و به حقیقت و ذات پاک رب العالمین پی‌ببرند.
منابع و مآخذ
حائری، تهرانی، بی‌تاریخ، «تاریخ ادیان»، مجلۀ تاریخ ادیان، صفحات 347 تا 368.
خدایار محبی، منوچهر، بی‌تاریخ. «ادیان چینی»، مجلۀ وحید، سال دوم، شمارۀ چهارم، صفحات 28 تا 32.
سعید، حبیب، بی‌تاریخ. ادیان العالم، مصر-القاهره؛ دارالتألیف والنشر للکنیسه الاسقفیه.
سمیث، هوستن، 2007. ادیان العالم، المترجم: سعد رستم، الطبعة الثالثة، حلب-سوریا؛ دارالجسور الثقافیه.
کیشانی و دیگران، عزت الله، و وحید بادکوبه هزاوه، امید اطاعتی، علی معصومی و ملیحه بادکوبه هزاوه، 1394. «بررسی تاریخچۀ تعلیم و تربیت با تأکید بر آیین کنفوسیوس در چین باستان با نگاهی بر چین معاصر»، فصلنامۀ علمی-تخصصی پویش در آموزش علوم انسانی، سال اول، شمارۀ اول، پاییز 1394، صفحات 12 تا 17.
مبلغی، عبدالله، بی‌تاریخ. تاریخ ادیان جهان، جلد اول و دوم، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران- ایران.
