سیکیزم؛ پیدایش و مبانی اعتقادی آن «بخش بیست‌وسوم و پایانی»

نويسنده: مهاجر عزیزی

سیکیزم؛ پیدایش و مبانی اعتقادی آن

بخش بیست‌وسوم و پایانی

نتیجه‌گیری

خلاصه و نکات اصلی این تحقیق را به‌صورت شماره‌وار در ادامه ذکر می‌کنیم:

۱.  آیین سیک که در قرن پانزدهم میلادی توسط «گورو نانک» در شبه‌قارۀ هند بنیان‌گذاری شد، ترکیبی از آموزه‌های اسلام و هندوئیزم را با هویتی مستقل ارائه می‌دهد. این آیین بر یکتاپرستی، وحدت انسان‌ها، رد تبعیض‌های مذهبی و طبقاتی و اخلاق فردی و اجتماعی تأکید دارد. ویژگی‌های بارز آن شامل پرهیز از اعمالی مانند کوتاه‌کردن مو، مصرف مواد مخدر و پایبندی به صداقت و عدالت است. سیک‌ها با نشانه‌های متمایز مانند موی بلند و دستبند آهنی، هویت خود را حفظ کرده‌اند.

۲. گورو نانک  در سال ۱۴۶۹ میلادی در پنجاب متولد شد، از کودکی به آموختن علاقه داشت و با ترکیبی از آموزه‌های اسلامی و هندویی، آیین جدیدی را پایه‌گذاری کرد. او پس از یک تجربۀ روحانی عمیق، به تبلیغ پیام وحدت، یکتاپرستی و رد تبعیض‌های مذهبی و اجتماعی پرداخت. سفرهای تبلیغی گستردۀ او (اوداسیاها) به مناطق مختلف هند و خاورمیانه، نقش کلیدی در گسترش آیین سیک داشت. نانک در پایان عمر در شهر کرتارپور ساکن شد و پیش از وفات در سال ۱۵۳۹، جانشینی را برای ادامۀ راه خود تعیین کرد. مرگ او با افسانه‌هایی همراه شد که پیروانش آن را نشانه‌ای از الوهیت او می‌دانند.

۳. پس از گورو نانک، بنیانگذار این آیین، نُه گوروی دیگر هر یک به نوبۀ خود نقش مهمی در شکل‌گیری و توسعۀ این دین ایفا کردند. گورو آنگاد با ایجاد خط گورومکهی و نظام لنگر، گورو آمرداس با رد نظام طبقاتی و حمایت از حقوق زنان و گورو ارجن با تدوین کتاب مقدس گرانت صاحب و تکمیل معبد طلایی، از جمله شخصیت‌های تأثیرگذار این آیین بودند. گورو هارگوبیند با نظامی‌کردن جامعۀ سیک و گورو گوبیند سینگ با ایجاد هویت مستقل برای سیک‌ها و تأکید بر مقاومت در برابر ظلم، این آیین را به مرحلۀ جدیدی رساندند؛ پس از گوبیند سینگ، رهبری دینی به کتاب مقدس سیک‌ها منتقل شد و این آیین به‌عنوان دینی مستقل با هویتی منحصربه‌فرد تثبیت گردید.

۴. متون مقدس آیین سیک دو کتاب بوده است، «آدی گرنت» و «دسم گرنت». آدی گرنت به‌عنوان کتاب اصلی، با ترکیبی از سروده‌های گوروها و عارفان، جایگاهی الوهی یافته و با تشریفات خاصی پرستش می‌شود. عبادات سیک‌ها شامل تلاوت روزانه، ذکر، سرودخوانی، و مراقبه است که حول محور یاد خدا و متون مقدس سازماندهی شده‌اند.

از دیدگاه اسلام، پرستش کتاب یا اشیاء (مانند آدی گرنت) به‌عنوان تجلی خدا، شرک محسوب می‌شود، چرا که تنها الله شایستۀ پرستش است و هیچ متن یا شیئی نمی‌تواند جایگزین ذات بی‌همتای او شود. همچنین، آموزه‌های سیک‌ها که ترکیبی از اسلام و هندوئیزم است، با توحید ناب اسلامی در تضاد است. اسلام هرگونه اعتقاد به حلول خدا در مخلوقات یا کتاب‌ها را رد می‌کند.

۵. اگرچه سیک‌ها به یکتاپرستی اعتقاد دارند؛ اما این توحید با توحید ناب اسلامی که شامل ربوبیت، اسماء و صفات، و الوهیت است، تفاوت بنیادین دارد. از دیدگاه اسلام، توحید سیک‌ها ناقص است؛ زیرا همراه با پرستش کتاب مقدس (آدی گرنت) و برخی آموزه‌های شرک‌آمیز است. اسلام تأکید می‌کند که توحید واقعی مستلزم عبادت خالصانۀ خداوند، نفی هرگونه شریک، و پیروی از تعالیم پیامبران است، درحالی‌که آیین سیک در این موارد با اسلام ناسازگار است.

۶. باور سیک‌ها به «حلول خدا در موجودات» و «ضرورت واسطه بین خالق و مخلوق» با توحید اسلامی در تضاد است. اسلام خداوند را از هرگونه شباهت به مخلوقات منزه می‌داند و هرگونه واسطه‌گری در عبادت را رد می‌کند. همچنین، ادعای «وصف‌ناپذیری مطلق خدا» در آیین سیک با صفات الهی در اسلام که در قرآن و سنت بیان شده، ناسازگار است. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که توحید سیک‌ها ناقص بوده و با شرک آمیخته است، درحالی‌که اسلام بر توحید ناب و خالص تأکید دارد.

۷. اسلام با استناد به آیات قرآن، سنت نبوی و اجماع علما، ختم نبوت با پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} را قطعی می‌داند و هر ادعای نبوت پس از ایشان را باطل و کفرآمیز می‌خواند. همچنین، دیدگاه سیک‌ها دربارۀ اکتسابی بودن نبوت از طریق ریاضت و تجربۀ روحانی رد شده و تأکید می‌شود که نبوت موهبتی الهی است که تنها به برگزیدگان خداوند اعطا می‌شود.

۸. سیک‌ها به تناسخ ارواح بارو دارند. تناسخ یعنی باور اینکه، روح پس از مرگ به جسم دیگری منتقل می‌شود و این چرخه تا رسیدن به رستگاری ادامه می‌یابد. اسلام تناسخ را رد کرده و آن را با آموزه‌های قرآنی دربارۀ معاد، برزخ، و زندگی پس از مرگ در تضاد می‌داند. آیات متعددی از قرآن به صراحت بازگشت به دنیا پس از مرگ را ناممکن دانسته و بر پاداش و کیفر در آخرت تأکید می‌کنند. همچنین، احادیث و دیدگاه علمای اسلام بر بطلان تناسخ و انحراف آن از حقایق الهی صحه می‌گذارند. بناءً باور به تناسخ ارواح – که در آیین سیک وجود دارد – یک عقیدۀ خرافی و غیرمنطقی است که ریشه در ادیان باطل دارد و با اصول قطعی اسلام ناسازگار است.

۹. در اسلام، علم غیب به معنای آگاهی از امور پنهان و آینده، منحصراً در اختیار خداوند است و تنها به اذن او، پیامبران ممکن است از بخشی از آن آگاه شوند. این باور یکی از اصول اساسی ایمان اسلامی محسوب می‌شود. در مقابل، آیین سیک معتقد است که گوروها (رهبران روحانی) می‌توانند به علم غیب دست یابند و از وقایع آینده و امور پنهان آگاه شوند. این دیدگاه در تضاد کامل با آموزه‌های اسلامی قرار دارد. اسلام هرگونه ادعای علم غیب توسط افراد عادی – حتی پیامبران بدون اذن الهی – را رد می‌کند و آن را نشانۀ کفر و شرک می‌داند. تنها خداوند از غیب آگاه است و هر ادعای دیگری در این زمینه – مانند پیشگویی کاهنان، منجمان یا گوروهای سیک – باطل و گمراه‌کننده است. حتی پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نیز بدون وحی الهی ادعای علم غیب نمی‌کرد.

بخش قبلی | پایان

منابع و مآخذ

1. القرآن الکریم.

2. الآلوسی، شهاب الدین السید محمود، تفسیر روح المعانی، دارالکتب العلمیة-بیروت، ۱۴۱۵ه.

3. الدمشقی، اسماعیل بن عمر بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیة-بیروت، ۱۴۱۹ ه.

4. القرطبی، ابوعبدالله محمد بن احمد، تفسیر الجامع لاحکام القرآن، دارالکتب المصریة-القاهرة، ۱۳۸۴ ه.

5. الزحیلی، وهبة، تفسیر المنیر، دارالفکر، دمشق-سوریة، ۱۴۱۱ه.

6. البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دار طوق النجاة-بیروت، ۱۴۲۲ ه.

7. النيسابوري، مسلم بن الحجاج، صحيح مسلم، دارالطباعة العامرة-ترکیا، ۱۳۳۴ه.

8. احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، الطبعة الاولی، الناشر: موسسة الرسالة، ۱۴۲۱ م.

9. النیسابوری، محمد بن عبدالله الحاکم، المستدرک علی الصحیحین، الطبعة الاولی، دارالکتب العلمیة-بیروت، ۱۴۱۱ ه.

• الهندی، علاء الدین، کنزالعمال في سنن الاقوال و الافعال، الطبعة الخامسة، الناشر: موسسة الرسالة، ۱۴۰۵ هـ.

• الطحاوی، ابی جعفر، متن العقیدة الطحاویة، الطبعة الثانیة، المکتب الاسلامی-بیروت، ۱۴۱۴ هـ.

• الرازی، محمد بن عمر الملقب بفخرالدین، معالم أصول الدین، دارالکتاب العربی-لبنان.

• العقل، ناصر بن عبدالکریم، شرح العقیدة الصحاویة، بی‌جا.

• البراک، عبدالرحمن بن ناصر، شرح العقیدة الطحاویة، دار التدمریة، ۱۴۲۹ ه.

• مجموعة من المؤلفین، موسوعة الملل والأديان، الناشر: موقع الدرر السنیة، ۱۴۳۳ ه.

• جامعة المدینة، الأديان الوضعیة، الناشر: جامعة المدینة، ۱۴۳۳ ه.

• مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الميسرة في الأديان والمذاهب والأحزاب المعاصرة، الطبعة الرابعة، دارالندوة العالمیة للطباعة و النشر، ۱۴۲۰ ه.

• الشلبي، رءوف، الادیان القدیمة فی الشرق، دارالشروق.

• الشهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، الملل والنحل، دارالمعرفة، بیروت، ۱۹۸۲م.

• السحیل، نادر بن صقر، طائفة السیخ عرض ونقد، الناشر: جامعة الملک سعود، ریاض-السعودی، ۱۴۲۵ ه.

• الطریحی، محمد سعید، السیخ عقائدهم وتاریخهم، دارنینوی للدراسات والنشر، سوریه-دمشق، ۱۴۳۰ ه.

• الآلوسی، همام هاشم، السیخ فی الهند صراع الجغرافیا والعقیده، الطبعة الأولی، الدارالدولیة للاستثمارات الثقافیة، ۲۰۰۱ م.

• العموش، بسام، طائفة السیخ وموقف الاسلام منها، بی‌جا، ۲۰۰۳ م.

• الخطیب، محمد، تناسخ الارواح، اصوله وحکم الاسلام فیه، الناشر: جامعة الاردنیة، ۱۹۹۲ م.

• الکیک، مصطفی، تناسخ الارواح، الاسکندریة، ۱۹۷۱م.

• امین، احمد، ضحی الاسلام، لجنة التألیف والترجمة، القاهرة، ۱۹۳۸م.

• عبدالحمید، د. عرفان، الفلسفة الاسلامیة (دراسة ونقد)، موسسة الرسالة، بیروت، ۱۹۸۴م.

• ابوالهیثم، الاسلام فی مواجهة الباطنیة، دارالصحوة، القاهرة، ۱۹۸۵م.

• السامرائی، د. عبدالله سلوم، الغلو والفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة، دار واسط للنشر، بغداد، ۱۹۸۲م.

• البوطی، د. محمد سعید رمضان، کبری الیقینیات الکونیة، دارالفکر.

• عطار، احمد عبدالغفور، الدیانات والعقائد فی مختلف العصور، مکة المکرمة، ۱۹۸۱م.

• ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، الفرقان بین اولیاء الرحمن واولیاء الشیطان، دارالبیان-دمشق،

• اوئن کول، ویلیام، سیک‌ها و معتقدات مذهبی و رویۀ آنان، ترجمه محمود فیروزنیا، بی‌جا.

• محمد الشیبانی، الهندوس والسیخ، بی‌تا، بی‌جا.

• هیوم، رابرت ارنست، ادیان زنده جهان، ترجمه: عبدالرحیم گواهی، انتشارات مرکز پژوهش ادیان، تهران، ۱۳۸۶.

• قراپی، فیاض، ادیان هند، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد-ایران، ۱۳۸۴.

• ن. فخر (۱۳۹۳)، سفر به دل ادیان، بی‌جا، بی‌تا.

• الاشقر، عمر بن سلیمان، الرسل والرسالات، مکتبة الفلاح للنشر والتوزیع-کویت، ۱۴۱۰ ه.

• قاضی عیاض، الشفاء بتعریف حقوق المصطفى، دارالفیحاء-عمان، ۱۴۰۷ ه.

• الانصاری، ابن منظور، لسان العرب، دار الکتاب العربی- لبنان.

• الفیومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، المکتبة العلمیة-بیروت.

• مجمع اللغة العربیة، القاهرة، المعجم الفلسفی، عالم الکتب، بیروت، ۱۹۷۹م.

• مجمع اللغة العربیة، المعجم الوسیط، دار عمران، بیروت، ۱۹۷۹م.