الله جلجلالهشریعت اسلام را شریعتی کامل قرار داده و به هر خیر و فضیلتی که موجب عزّت و کمال انسان می‌گردد فرمان داده است و از هر شرّ و رذیلتی که سبب ذلّت، انحطاط و خسارۀ دنیا و آخرت انسان می‌گردد، نهی کرده است، پیامبر اکرم صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم در این‌باره فرموده‌اند: «من چیزی را نمی‌دانم که شما را به بهشت نزدیک گرداند و از آتش جهنم دور سازد؛ مگر اینکه شما را به آن امر کرده‌ام و چیزی را نمی‌دانم که شما را به آتش دوزخ نزدیک گرداند و از بهشت دور نماید؛ مگر اینکه شما را از آن نهی کرده‌ام.» [مصنف‌ابی‌شیبه: ح ۳۴۳۲۲ و بیهقی: ح ۱۰۳۷۶]
الله متعال محبت مال و ثروت را در نهاد بشر گذاشته است، چنانچه می‌فرماید: «وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ»[عادیات:۸] (و او علاقه شديدي به دارائي و اموال دارد.) از نظر اسلام مال و ثروت، ودیعه و امانتی است که در دست صاحبش قرار دارد و صاحب‌ثروت مؤظف است آن را در جهت مصلحت و نفع جامعه خرج نماید و اجازه ندارد خود را مالک حقیقی آن بپندارد و از آن سوء استفاده نماید و بهدنبال بهره‌کشی از انسان‌های نیازمند باشد، اگر مال و ثروت کعبۀ آمال انسان قرار گیرد و انسان در راه کسب آن مرزهای خدا را پایمال کند، احکام شریعت و ارزش‌های اخلاقی را نادیده بگیرد و زندگی ابدی آخرت را از یاد ببرد، آن‌گاه همین مال سبب فساد و بدبختی در دنیا و آخرت و باعث هلاکت و نابودی انسان می‌گردد، چنین مال و ثروتی در آموزه‌های اسلام مورد مذمت قرار گرفته و صاحب آن نفرین شده است: «تَعِسَ عَبدُالدِّینار وعَبدُالدِّرهم»[بخاری: ۲۸۸۶] (هلاک باد بندۀ دینار و درهم.)
اسلام به کسب حلال امر کرده و معاملات ربوی را حرام قرار داده است؛ زیرا منجر به نابودی ایمان، عاطفه، محبت، رحم و دل‌سوزی در میان انسان‌ها می‌شود و این نوع معاملات را، انسان‌هایی بی‌رحم، سنگ‌دل و بی‌عاطفه پرورش می‌دهد که خون انسان‌های دیگر را می‌مکند.
تعریف معامله
معامله عبارت از تبادله شئ بین طرفین با یکدیگر که به‌توافق رسیده باشند و رضایت هر دو طرف الزامی می‌باشد. معاملات از دیدگاه شریعت مقدس اسلامی به‌صورت عموم به دو دسته تقسیم می‌شود که عبارت از معاملات حلال و معاملات حرام می‌باشد.
معاملات حلال
جستجو و تلاش برای فراهم آوردن رزق و روزی حلال یکی از دغدغه‌های مهم و همیشگی یک فرد مسلمان متعهد است؛ زیرا خداوند متعال زندگی سالم یک انسان را به آن وابسته کرده است، عاقبت روزی حلال پاکی، خیر و منفعت است و عاقبت روزی حرام ناپاکی، زیان و ضرر خواهد بود.
اسلام خواستار جامعۀ فعال، پرتحرک، با نشاط و مترقی است و از همه کسب‌های نامشروع که بطالت، تن‌پروری و غیره را بهدنبال دارد، به شدت منع کرده است و برای ایجاد تعاون و توازن، انسان‌ها را به انفاق و صدقات تشویق می‌نماید. زراعت، تجارت و صنعت در دیدگاه اسلام از بهترین، پاکیزه‌ترین، برترین و پرخیر و برکت‌ترین منابع حصول مال و ثروت می‌باشد، در حدیثی رسول اکرم صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم دربارۀ زراعت می‌فرماید: «افضل الکسب الزراعه، فإنها صنعة أبیکم آدم» (بهترین کسب و درآمد زراعت است؛ زیرا آن پیشۀ پدر شما آدم می‌باشد.)
قرآن کریم به اهمیت صنعت و تولیدات آهن اشاره می‌کند و می‌فرماید: «وَأَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ»[حدید: ۲۵] (وآهن را پدید آوردیم که در آن [مایة] قدرت، ستیز و [نیز] بهره‌هایى براى مردم است.) همچنین خداوند متعال در قرآن مجید تاجران و کاسبانی را که به قصد کسب مال رنج و زحمت سفر را متحمل می‌شوند، در ردیف رزمندگان در راه خدا ذکر نموده و تحسین کرده است: «وَآخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللهِ وَآخَرُونَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللهِ»[مزمل: ۲۰] (و دیگرانی هم در زمین سفر می‌کنند که از فضل خدا روزی می‌جویند، و دیگرانی که در راه خدا کارزار می‌کنند.)
حضرت رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلمنیز فرموده است: «التاجرالصدوق الأمین مع النبیین و الصدیقین»(این حدیث را ترمذی، و دارمی در باب «فی التاجر الصدوق» روایت کرده‌اند.)
ترجمه: (تاجر راست‌گو و امین، رفیق انبیا و صدیقان [بندگان خاص خدا] است.)
معاملات حرام
معامله حرام به معامله‌ای گفته می‌شود که شارع حرمت آن را مشخص نموده است که دارای انواع مختلف می‌باشد و نظر به اینکه این نوشتار (مقاله) تمرکز اصلی آن بر محور رباء می‌چرخد به تعریف و تشریح آن می‌پردازیم؛ اما امروزه تاجران مسلمان جز به سود و بهره زیاد به چیز دیگری نمی‌اندیشند و حتی در مسائل حلال و حرام کم‌ترین دقتی به خرج نمی‌دهند، درحالی‌که طلب حلال بر هر مرد و زن یک فریضۀ اسلامی است و عدم توجه به آن برای جامعۀ اسلامی مصیبت‌بار می‌شود، یکی از بدترین حرام‌ها که اکثر تجار و معامله‌گران مسلمان به آن مبتلا شده‌اند، همانا معاملات ربوی است که در ادامة بحث به حرمت و عواقب سوء این پدیده زشت در پرتو قرآن و حدیث می‌پردازیم.
تعریف ربا
معناى لغوى ربا: ربا در لغتبهمعناى زيادى (سود) آمده است. کلمه‌ی «ربا» معادل «بهره» در زبان فارسی است و به معنی بخش فزونی‌یافته، زیادشده، فزونی، زیادی، افزوده و… است و در لسان انگلیسی به usury یاد می‌شود. (ویکی‌پدیا)
ربا به این مفهوم است که چیزی را به کسی بدهیم و مازاد چیزی را که به او داده‌ایم از وی پس بگیریم و آن بخش زیادی «ربا» نامیده می‌شود. ربا هم می‌تواند بر حسب پول باشد و هم بر حسب کالا.
بر اساس یک تعریف حقوقی، ربا عبارت است از بهره‌ی وامی که از پیش تعیین شده باشد. (ویکی‌پدیا)
در لسان العرب اينگونه تعريف شده است: «والاصل فيه الزيادة من ربا المال اذا زاده و ارتفع و نما» ربا در لغتيك نوع زيادى است كه در اموال به وجود مىآيد.
اما معناى لغوى ربا مساوى با اصطلاح شرعى آن نيست؛ زيرا در لغت ربا به‌طور قطع، بر زيادى اطلاق مىشود، درحالى‌كه در شرع، به هر زيادىاى در معاملات و مبادلات ربا گفته نمىشود و حرام نيست، شايد بتوان گفت: معناى لغوى ربا عام‌تر از معناى شرعى آن است.
«ربا» عبارت است از بهرۀ از پیش تعیین شده، اگر پول یا مالی به کسی قرض داده شود و شرط گردد که وام گیرنده در سر رسید، مبلغ یا درصد معینی علاوه بر اصل را تادیه کند، استقراض ربوی انجام شده و مطابق نص صریح قرآن کریم، این معامله حرام و باطل است.
به عبارت دیگر، آنچه بدون تجارت و زحمت افزودن بر اصل سرمایه به دست آید ربا می‌باشد.
با توجه به تعریف یاد شده، ربا در شرع مقدّس «دو» مصداق دارد: یکی معامله دو کالای همجنس با زیادی در یک طرف و دیگری قرض دادن به‌شرط زیادی.
ربا به نص قرآن کریم، حرام و رباخواری اعلان جنگ با خدا و رسولش شمرده شده است.
