ثقافت اسلامی (بخش سوم)

نویسنده: ابومهاجر

 شناخت اسلام

اسلام آخرین و کامل ترین دین الهی

اسلام در لغت به معنی تسلیم شدن و فرمانبرداری می‌آید.

و اصطلاحاً به آیینی گفته می‌شود که خداوند متعال برخاتم الانبیا محمد بن عبدالله {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نازل فرموده است.

مسلمان به کسی گفته می‌شود که در مقابل تمام اوامری که از جانب خداوند به حضرت محمد {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نازل شده است تسلیم شده فرمانبرداری کند.

کتاب مسلمین قرآن عظیم‌الشان ،کلام الهی، کتابی است که به واسطه حضرت جبرئیل بر قلب محمد {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نازل شده است. و آیات آن  مشتمل بر موارد موضوعات ذیل می‌باشد:

1.دعوت بطرف اسلام و ایمان

2.تفکر در عالم هستی

3.داستان‌های عبرت انگیز امت‌های قبل

4.بیان چگونگی رابطه انسان با پروردگارش

5.بیان چگونگی رابطه بشر با هم‌نوعان و جهان اطرافش

6.بیان تنظیم نظام خانواده

7.بیان نظام اجتماعی سالم  و…

ارکان اسلام:

اسلام دارای پنج رکن اساسی است

1.اقرار و باور داشتن قلبی به کلمه توحید {لا اله الا الله محمد رسول الله } که خلاصه بیان آن ایمان آوردن به آنچه از جانب الله متعال به حضرت پیامبر {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نازل شده است که در راس آن‌ها:

الف: ایمان به الله

ب: ایمان به وجود ملائکه

ج: ایمان به کتب و پیامبران گذشته

د:ا یمان به روز آخرت و اینکه هر اتفاق خوب و بد در زندگی انسان از جانب خداوند متعال است.

2.ادای نماز: فرض قرار گرفتن نماز در اسلام به خاطر ایجاد تقوا در انسان و پاکی نفس او از رذایل اخلاقی می‌باشد. (إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ)

3.زکات: عبادتی است که با آن روش چرخش ثروت امت اسلامی تنظیم، تعاون و همبستگی بین افراد جامعه می‌شود.

4.روزه ماه مبارک رمضان: عبادتی است بخاطر تهذیب نفس انسان

5. حج: از حکمت‌های حج می‌توان اجتماع مسلمین در یک میدان، شناخت همدیگر، بحث در مورد امور مسلمانان، پاکی نفس، تمرن بر صبر، ترک زینت، و بخشش گناهان را نام برد.

اسلام دین حق و کامل و مکمل ادیان دیگر

نظریه دیگری بین مسلمانان است که طبق آن اسلام اطلاق می‌شود به آنچه که انبیاء {علیه‌السلام} از جانب خداوند آورده‌اند. چرا که اصول تمام ادیان بر توحید خالق عالم، شده است.  اختلافی در شرایع و فروعات بوده است که بنا بر اقتضاء زمان فرق داشته است. چنانچه خداوند متعال می‌فرماید:

(مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ ۚهُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَٰذَا)

فرستادن حدود و احکام ابتدا از حضرت  آدم و شیث و ادریس {علیهم‌السلام}، آغاز شد و به حضرت محمد {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} به بهترین و کامل ترین صورت ختم شد.

چنانچه ایشان در حدیثی می فرماید: (انما بعثت لاتم مکارم الاخلاق)

وقول خداوند که می فرماید:( الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا)

نظر به تعریف فوق و تعریف ایمان و نصوص شرعی، اسلام مکمل ادیان گذشته می‌باشد  و دین کامل و همه‌شمول می‌باشد، چرا که:

1.قرآن مضامین شرعی ادیان گذشته را در بردارد و تحریفاتی که آن‌ها در کتب خویش آورده‌اند را افشا کرده است. همچنین خود قرآن از هر نوع تحریف محفوظ می‌باشد و مسلمانان به اصل تمام کتب آسمانی و انبیاء گذشته احترام می‌گذارند.

2. در تورات مسائل و احکام آمده است و در انجیل مواعظ و وعد و وعید آمده است، اما در قرآن بنابر همه شمولی آن تمام مسائل از حلال و حرام، مواعظ، وعد، وعید و سیاست ظاهر و باطن آمده است.

3. احکام دیگر کتب آسمانی برای یک برهه زمانی خاص بوده است و بعد از آن زمان دیگر کارایی نداشتند اما آیات قرآن تا ابد راه‌گشا در تمام ابعاد زندگی بشر است.

4.از ویژگی‌های دیگر اسلام این است که پیامبر {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} برای سعادت تمام بشریت با یک برنامه کامل، در تمام ابعاد زندگی مبعوث گشته است.

 قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا  الاعراف158

 وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا  سبا28

عمومیتی که از آیات فهمیده می‌شود عمومیت مکانی است یعنی  پیامبر {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} برای سعادت تمام جامعه بشری در هر نقطه زمین که باشند مبعوث شده است.

همچنین عمومیت زمانی را دربر می‌گیرد، چرا که پیامبر {صلی‌الله‌علیه‌وسلم} برای تمام عالم تا قیامت مبعوث شده است و دین و پیامبر دیگری نخواهد آمد تا این دین را منسوخ گرداند.

1.مثال سیاست ظاهر و باطن به کتاب الملل و النحل ص173

ارتباط بین شریعت،طریقت ومذهب

شریعت: در لغت یعنی سرچشمه و راهی است که ما را به مقصد مقصود می‌رساند.

در اصطلاح به مجموعه قوانینی که بر گرفته از مصادر اصلی در اسلام (قرآن‌کریم، سنت پیامبر، اجماع امت و قیاس) هستند شریعت گفته می‌شود.

 شریعت اسلامی تنطیم کننده امور و قوانین دین و دنیا برای بشر است بگونه‌ای که قوانین آن در بر می‌گیرد التزامات اجتماعی و فردی زندگی انسان را من جمله: معاملات،عبادات، منارعات، مسائل جدیده و ایجاد موافقت بین حاجات انسان و مطالبات محیط و اجتماعی آن.

در یک جمله شریعت: روشی در بر گیرنده و مستمر برای زندگی بشر است.

مذاهب فقهی: به مجموعه قوانین عملی طبق برداشت یک امام و مجتهد در مسائل برگرفته از اصول فوق مذهب فقهی گفته می‌شود. چنانچه تعریف کامل آن در سطرهای ما قبل گذشت.

در نزد اهل سنت‌والجماعت چهار مذهب فقهی صحیح و مطابق با قرآن و سنت وجود دارد.

1.مذهب حنفی

2.مذهب شافعی

3.مذهب مالکی

4.مذهب حنبلی

مذاهب کلامی: به مجموعه اصول و مبای همراه با دلایل عقلی بر گرفته از قرآن و سنت در رد فرق باطله که از ایمانیات و اعتقادات بحث می‌کند مذهب اعتقادی و کلامی گفته می‌شود.

از مهم ترین مکاتب کلامی می‌توان: ماتریدیه، اشاعره، و از فرق باطل کلامی جبریه، معتزله، مرجئه، شیعه،کرامیه و خوارج را نام برد.

طریقت: در لغت به راه و روش گفته می‌شود.

در اصطلاح متصوفین روش مخصوصی است در انجام دادن اذکار و اوراد و تعامل با شیخ طریقت.

هر طریقه‌ای روش خاصی در انجام اذکار و انتخاب مریدین و اجازه سالکین دارد. اما برای تشخیص طریقه‌های مطابق با شریعت و طریقه‌های خرافی معیارهای وجود دارد که در این باره شیخ عبد القادرجیلانی (رحمةالله) رهبر طریقه قادریه می‌فرماید: اصل و اساس این راه اعتقاد صحیح است که برای مرید شرط است که ملتزم به اعتقاد اهل سنت‌والجماعت و متمسک به قرآن و سنت باشد و به آن‌ها عمل نماید و آن‌ها را به مثابه دو بال قرار داده و بوسیله آن‌ها در عالم معنویات پرواز کند.

از اهم طریقه‌های تصوف می‌توان طریقه نقشبندیه، طریقه چشتیه، طریقه قادریه، طریقه سهروردیه و شاذلیه را نام برد.

رابطه بین شریعت و طریقت حقیقت طریق

در شریعت مقدس اسلام اعمالی که بر انجام دادن و ندادن آن‌ها حکم شده است، دو قسم‌اند: بعضی از آن‌ها متعلق به ظاهر بدن یا به اشیای ظاهری است،  چنانچه تلفظ کلمه‌ی توحید، نماز، روزه، حج، زکات دادن و خدمت کردن پدر و مادر به انجام  همه‌ی این‌ها امر شده‌ایم و کلمات کفری گفتن و افعال شرکی و زنا و دزدی کردن همه‌ی این‌ها را منهیات می‌نامند و بعضی دیگر از اعمال تعلق آن‌ها بر باطن است چنانچه ایمان و تصدیق و عقاید حقه و صبر، شکر، و توکل، و رضا به قضاء تفویض، اخلاص، محبت خداوند و رسول اکرم (ص) و غیره….. که به اين‌ها هم امر شده‌ایم و عقاید باطله و ناشکیبایی و ناشکری و ریا و تکبر و خودپسندی و رعونت نفس و غیره را مناهی و رزایل می‌نامند که از آن‌ها شریعت منع فرموده است. و همین‌طوری که در قرآن مقدس: (اقیموا الصلوة و اتوا الزکوة) نماز را قائم دارید و زکات را بدهید موجود است: (یا ایها الذین آمنوا اصبروا) ای ایمان داران صبر کنید: (واشکروا  هم موجود است،  و اگر در یک‌جا (کتب علیکم الصیام) بر شما روزه فرض است: (و لله علی الناس حج البیت) بر بندگان برای خداوند متعال حج بیت لازم است دیده می‌شود همین‌طور (یحبهم و یحبونه و الذین آمنوا اشد حبا لله) الله تعالی با او محبت می‌کند و ایشان با الله تعالی محبت می‌کنند و کسانی‌که ایمان دارند سخت‌تراند از لحاظ محبت با خدا و نیز می‌بینی هر جا که (اذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی) وقتی که‌به نماز بر می‌خیزند به سستی که با او (یراؤن الناس) مردمان را می‌نمایند مذکور است و اگر در یک جا مذمت تارک نماز و زکات موجود است در جایی دیگر مذمت تکبر و خودی آن‌ها هم موجود است.

همین‌طور احادیث را باید دید که اگر در آن‌ها ابواب نماز و روزه و بیع و شراء و نکاح و طلاق را می‌بینی ابواب رياء و کبر و غیره را هم می‌بینی.

همین‌طور که اعمال ظاهر احکام خداوند متعال هستند احکام باطن نیز احکام خداوند متعال هستند. و همه از مقتضیات ایمان هستند و طریقت برای دمیدن روح ایمانی در وجود انسان مشروع گشته است. چرا که هر گاه انسان در رذایل اعتقادی، عملی و اخلاقی فرو برود قدرت درک ایمانی او پایین می‌آید و سبب سستی در اعمال ظاهری می‌شود و هرگاه انسان از رذایل دوری کند روح او متعالی گشته با قدرت و نیروی ایمانی حاصل شده می‌تواند بهتر به اعمال فردی و تعهدات اجتماعی خود عامل باشد. از این وجه گویا شریعت و طریقت لازم و ملزوم هم قرار گرفته‌اند.

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی