عاقبت غرور علمی «بخش چهارم»

نویسنده: سید مصلح‌الدین

عاقبت غرور علمی

بخش چهارم

غرور علمی نزد امام غزالی رحمه الله:

امام غزالی رحمه الله می­‌فرمایند: همان­گونه که شراب ام الخبائث می‌­باشد، خودش هم گناه است و سایر معصیت­‌ها نیز از آن سرچشمه می­‌گیرد، بدینگونه غرور حتی علم را هم احاطه می­‌کند، همچنین بحث و مباحث وقتی با انگیزه مغلوب ساختن طرف مقابل و نشان دادن تفوق علمی باشد و قطعاً سرچشمه‌­ی سایر معصیت­‌ها خواهد بود و امراض روحانی زیادی؛ مانند: حسد، بغض، تکبر، غیبت، خرسندی از عیوب دیگران، ناراحت شدن از نعمت رقیبان، استکبار از پذیرفتن حق، اعراض از انصاف و عدالت، همچنین به کار گرفتن تأویلات بیجا در آیات و احادیث و غیره می‌­باشد.

این‌­ها امراضی هستند که علماء با وقار شخصیت­‌های برجسته علمی نیز به آن‌­ها مبتلا می‌­شوند و وقتی نوبت به شاگردان و مریدان آن­‌ها می‌­رسد آن­‌ها دست بر گریبان شده و برای جنگ و جدال هم آماده می­‌شوند. إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.[1]

تکبر از دیدگاه اشعار و اقوال:

نشاید بنی آدم خاک زاد     که در سر کند کبر و تندی و باد

ترا با چنین گرمی و سرکشی    نپندارم از خاکی از آتشی.[2]

ابو سعید ابوالخیر می‌­سراید:

از کبر مدار هیچ در دل هوسی     کز کبر به جایی نرسیدست کسی

چون زلف بتان شکستگی عادت کن     تا صید کنی هزار دل در نفسی.[3]

 بزرگان دین بر اعمال ظاهری زیاد توجه نکرده‌­اند، چون آن‌­ها در یک دقیقه اصلاح می‌­شوند، بی­‌نماز در یک دقیقه نمازگزار می‌­شود، کسی که ریش خود را می‌­تراشد در یک آن، نظر خود را عوض کرده ریش بگذارد، شراب­‌خوار در یک لحظه می­‌تواند باز گردد و آن‌­را ترک کند، فاسق در یک دقیقه با توبه متقی می‌­شود؛ ولی چیزی که نزد بزرگان مهم و در خور توجه بوده «اصلاح اخلاق باطن» است، مثلاً: دور کردن تکبر که آن هم خیلی مشکل است!

از حکیمی پرسیدند آیا نعمتی که به آن حسد نورزند یا بلایی که بر گرفتار آن بدان ترحم نکنند سراغ داری؟ گفت: بلی! آن نعمت تواضع، و آن بلا تکبر است.

در بیان تقسیم فریب‌­خوردگان:

فریب­‌خوردگان از خلق، غیر از کافران به چهار دسته تقسیم شده­‌اند:

• اول و خطرناک­‌ترین دسته علما؛

• عبادت‌گزاران ؛

• سرمایه­‌داران ؛

•  صوفیان.

 ریشه تمام گناهان بنی آدم به‌سبب همین غرور و تکبر آغاز شد و ابلیس که نفرین خدا بر او باد بدین­گونه استدلال و قیاس کرد و گفت: «أنَا خَيْرُ مِنه» (من از آدم بهترم). بی­چاره گمان برد که برتری در وسیله است.

غرور در عبادت:

بدان که مشغول شدن به هر نوع از انواع عبادت خالی از غرور نیست! مگر افراد زیرک و هوشیار که خداوند آن­‌ها را موفق گردانیده و مورد عنایت خود قرار داده است و این­‌ها نیز اندک­‌اند و باید دانست در میان عبادت­‌گزاران افراد مغرور و فریفته بسیاراند!

گروهی نسبت به فرائض اهمال می‌­ورزند و به آن اهمیت نمی‌­دهند؛ بلکه خود را به سنت­‌ها مشغول می‌­سازد و چنان در آن فرو می­‌روند که از حد اعتدال عدول می­‌کنند و به وسوسه می‌­رسند و در اثر مشغول شدن به احکام مشروط، فرائض را ضایع و از بین می­‌برند.

مانند کسی که در وضو و پاکی لباس و غیره وسوسه بر او غلبه می‌­شود و خود را به آن­‌ها مشغول می­‌سازد تا اینکه وقت ادای فرض را چنین به تأخیر می­‌اندازد که فرصتی برای انجام آن­‌ها باقی نمی‌ماند؛ پس چنین فرد و افراد دیگری همچون او فریفته و مغرور می­‌باشند.

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی

[1] ـ جواهر العلم/ ص٢٨٤.

[2] ـ گلستان سعدی/ ص ۹۸۹.

[3] ـ مجموعه اشعار ابو سعید ابوالخیر/ص۶۵۳.