نویسنده: شکران احمدی
راه‌های دستیابی به مقاصد شریعت در پرتو احکام شرعی را ذیلا در قالب چند گفتار، زیر بررسی و تحلیل می‌گیریم:
-
استقراء
چنانکه گفتیم، استقراء یکی از راه‌های شناخت مقاصد شریعت محسوب می‌گردد. در این مبحث، معنای لغوی و اصطلاحی استقراء، انواع استقراء و حجیت آن را بحث می‌نماییم.
الف. تعریف استقراء
در اثبات مقاصد، استقراء از مصطلحات و استدلالات اصولی و منطقی به‌حساب می‌رود؛ بنابراین لازم است که ابتدا استقراء تعریف شود و انواع آن بیان گردد:
تعريف لغوى استقراء
استقراء در لغت به معنای «تتبع، پی‌گیری، دنبال کردن و بررسی نمودن» می‌آید. چنانچه گفته می‌شود: «استقرأت الأشياء أي تتبعت أفرادها لمعرفة أحوالها وخواصها.» ؛ یعنی: «افراد و جزئیات اشیاء را به خاطر شناحت حالات و ویژگی‌های آن پی‌گیری کردم.»
تعریف اصطلاحی استقراء
امام غزالی رحمه‌الله استقراء را چنین تعریف نموده است: «وهو تصفّح أمور جزئية ليحكم بحكمها على أمر يشتمل تلك الجزئيات.» یعنی: «جستجوی امور جزئی است تا بتوانیم حکم آن‌ها را به سائر جزئیات که مماثل آن است، منتقل نماییم.» به‌عبارت‌دیگر: «سیر از یک جزء به جزء دیگر در دو موضوعی که مشابه یکدیگرند و حکم یکی از آن‌ها معلوم است، همان حکم را برای دیگر ثابت نماییم، با استناد به شباهتی که در میان هر دو موضوع وجود دارد.» در استقراء، محقق از طریق جستجوی جزئیات تلاش می‌کند که حکم موردی را که معلوم نیست، به دست آورد.
ب: انواع استقراء
استقراء بر دو نوع است: استقراء تام و استقراء ناقص.
-
استقراء تام: عبارت است از: «جستجوی همۀ جزئیات و افراد یک کلی و مشاهدۀ مابه‌الاشتراک همۀ آن‌ها در یک امر که نتیجۀ آن قاعدۀ کلی است.» این نوع استقراء حجت است؛ زیرا موجب قطع می‌شود و حکم آن در صورت نزاع ثابت می‌گردد که قیاس نیز نامیده می‌شود.
