بهتر است هنگام خواندن قرآن رو به قبله باشیم تا این کارمان از هدف و مقصدی الهی نیز برخوردار شود. گروهی از علما از جمله امام نووی (رحمه‌الله) ذکر نموده‌اند که هنگام تلاوت قرآن استقبال نکردن قبله جایز است و گناه نمی‌باشد، اما رو کردن به قبله خواهان خشوع بوده و بهتر از عدم استقبال قبله می‌باشد.
۶. تلاوت در حالت نشسته
نشسته تلاوت کردن، مبالغه در احترام به کتاب خدا و تعظیم شعایر خداوند تعالی می‌باشد. اما به‌صورت ایستاده و یا در حال راه رفتن نیز تلاوت کردن جایز است؛ زیرا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در همه حالات خدا را یاد می‌نمودند.
۷. مسواک‌زدن
بهتر است پیش از تلاوت قرآن دندان‌ها را مسواک بزنیم و دهان را خوشبو کنیم؛ زیرا مسواک‌زدن از آداب تلاوت قرآن کریم است و باعث خوشبو شدن دهانی می‌شود که از آن کلام خدا خارج می‌شود. چنان‌که در حدیثی آمده است، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «إذا قام أحدكم يصلى من الليل فليستك، فإن أحدكم إذا قرأ فى صلاته وضع ملك فاه على فيه لا يخرج من فيه شيء إلا دخل فم الملك.» یعنی: «زمانی که یکی از شما به نماز شب ایستاد، مسواک کند؛ زیرا هنگامی که در نمازش قرائت می‌کند، فرشته‌ای دهانش را روی دهان وی می‌گذارد و هیچ چیزی از دهان قاری خارج نمی‌شود مگر اینکه داخل دهان فرشته می‌شود.»
این فضیلت بزرگی برای قیام اللیل و تلاوت در آن است و رعایت آن بر مسلمان لازم است.
۸. استعاذه پیش از قرائت
یعنی قبل از شروع قرائت، استعاذه کنیم و بگوییم «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» چراکه این دستور خداوند متعالی است که می‌فرماید: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ» یعنی: «هر وقت قرآن خواندی، پناه ببر به خدا از دست شیطان رجیم (رانده شده).» البته استعاذه را به صورتهای مختلف می‌توان گفت که مشهور آن همان است که بیان کردیم.
۹. گفتن بسم‌الله در ابتداء
در ابتدای هر سوره به استثناء سوره توبه، «بسم‌الله الرحمن الرحیم» جزء آیه همان سوره است. بنابراین، اگر قرائت را از ابتدای سوره شروع می‌کنیم، باید «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را نیز قرائت کنیم. اما اگر از وسط سوره شروع به قرائت کنیم، گفتن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» مستحب می‌باشد.
۱۰. خواندن قرآن کریم
تأکیدهای فراوانی بر قرائت قرآن شده است، زیرا قرآن برنامه سعادت در زندگی انسان‌هاست که از طرف پروردگارشان برای آنان تنظیم گشته است. مرد مسلمان کسی است که برنامه خود را مورد دقت قرار دهد. مسلمان باید قرآن کریم را آهسته و با تلفظ درست حروف و رعایت احکام تلاوت کند، چراکه خداوند فرموده است: «أَوْزِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْءَانَ تَرْتِيلًا» یعنی: «و یا اندکی بر نصف بیفزا و قرآن را شمرده بخوان».
و این مطلب از مفهوم همین آیه نیز برداشت می‌شود: «الَّذِينَ ءَاتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُوْلَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ، فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»؛ ترجمه: «کسانی که ما کتاب به ایشان دادیم و آن‌طور که باید، آن را می‌خوانند، آن‌ها به این کتاب ایمان می‌آورند و کسانی که به آن کفر ورزند، زیان‌کاران‌اند». یعنی احکام را قرائت و تلاوت را رعایت می‌نمایند و الفاظ را درست ادا می‌کنند؛ حلالش را حلال و حرامش را حرام می‌شمارند، آن را دنبال می‌کنند و به محتوای آن عمل می‌نمایند. همه‌ی این‌ها از جمله حقوق تلاوت می‌باشد.
۱۱. با صدای نیکو تلاوت نمودن
صدای نیکو نیز از آداب تلاوت است و پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «زَيِّنُوا القُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ، فَإِنَّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ يَزِيدُ القُرْآنَ حُسْنًا»؛ یعنی: «قرآن را با صدای خود زینت دهید؛ زیرا صدای زیبا به زیبایی قرآن می‌افزاید».
و فرمودند: «ما أذن الله لشيء ما أذن لنبي حسن الصوت يتغنى بالقرآن، يجهر به»؛ یعنی: «خداوند گوش نداد به چیزی مانند گوش دادنش به پیغمبری که قرآن را با صدای خوب و بلند میخواند.»
بنابراین، برای قاری قرآن لازم است که تا حد امکان صدایش را زیبا کند، زیرا فرشتگان به صدایش گوش فرا می‌دهند و مردم نیز صدای خوب را دوست دارند و به صدای قاری خوش‌صوت گوش فرا می‌دهند. علاوه بر این، صوت زیبا و دلنشین یکی از انگیزه‌های شنیدن قرآن محسوب می‌شود.
۱۲. تلاوت‌کردن با خشوع و حزن
خوب است قرآن را با صوت زیبا، نیکو و حزین قرائت کنیم؛ بر قاری قرآن لازم است که حزن و خشوع را در هنگام تلاوت رعایت نماید و هرگز قرآن کریم را به خاطر کسب شهرت و از روی ریا تلاوت نکند. ریا به مفهوم تظاهر نزد مردم می‌باشد که موجب از بین رفتن پاداش می‌شود. لازم است که مسلمان جهت کسب خشوع تلاش نماید تا منفعت کاملی را از تلاوت کردنش به دست آورد، طوری که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) می‌فرمایند: «أحسن الناس قراءة الذي قرأ رأيت أنه يخشى الله»؛ یعنی: «بهترین قاری قرآن، شخصی است که اگر مشاهده‌اش کنی می‌بینی که از خدا می‌ترسد.»
و مفهوم این ادب در این حدیث نبی اکرم (صلی الله علیه وسلم) گنجانیده شده است: «ليس منا من لم يتغن بالقرآن، يجهر به»؛ یعنی: «کسی که در تلاوت کردن قرآن خوش‌صدایی نکند و با صدای بلند نخواند از ما نیست.»
۱۳. گریه کردن و یا با تکلیف خود را به گریه انداختن
بر هر قاری قرآن لازم است که هنگام تلاوت تا حد توانش گریه کند و اگر نتوانست گریه کند، خود را با تکلف به گریه وا دارد. چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید: «أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا»؛ ترجمه: «این‌ها همان رسولانی هستند که خدا از میان همه‌ی اولاد آدم و اولاد آن‌ها که با نوح در کشتی نشاندیم و اولاد ابراهیم و یعقوب و دیگر کسانی که هدایت کردیم و برگزیدیم، که هرگاه آیات خدای رحمان بر آن‌ها تلاوت شود، با گریه روی اخلاص بر خاک نهند.»
خداوند متعال نیز می‌فرماید: «قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لَا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا * وَيَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولًا * وَيَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا»؛ ترجمه: «بگو: به آن ایمان آورید یا نیاورید (فرق نمی‌کند) بی‌گمان کسانی که پیش از آن دانش داشته‌اند هنگامی که بر آنان خوانده می‌شود، سجده‌کنان بر چهره می‌افتند. و می‌گویند: پروردگار ما منزه است که وعده پروردگارمان انجام شدنی است. و گریه‌کنان بر چهره‌ها می‌افتند و قرآن برای آن‌ها فروتنی می‌افزاید.»
و در آیه‌ی دیگری می‌فرماید: «وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ»؛ ترجمه: «و وقتی که می‌شنوند (قرآنی) را که به رسول‌الله (ص) نازل شده، می‌بینی چشم‌های‌شان پر از اشک می‌شود، به خاطر اینکه حق را شناخته‌اند. از این جهت دل‌های‌شان نرم و اشک‌شان جاری می‌شود، می‌گویند پروردگارا، ایمان آوردیم، پس ما را هم در زمره کسانی بنویس که به حقانیت دین شهادت دادند.»
مراد از این گریه، گریه‌ای است که با تفکر در عظمت خدا احساس می‌شود؛ خدایی که این قرآن کلام پاکش می‌باشد. این گریه نیز به حضور قلب هنگام تلاوت دلالت می‌کند. چه بسا مردمانی که به خاطر داستان‌های غمناک و آوازهای خاص گریه می‌کنند، اما از شنیدن قرآن کریم گریه نمی‌کنند.
By محمد فاتح