نویسنده: شکران احمدی
تقسیمات مقاصد شریعت
دانشمندان علم مقاصد شریعت، این علم را به انواع متعددی تقسیم نموده‌اند. نخستین بار این مسئله را امام الحرمین جوینی در کتاب «البرهان في أصول الفقه»، مطرح کرد. او که پس از امام شافعی و قاضی ابوبکر باقلانی از اصولیان شاخص به شمار می‌رود، پس از بحث از احکام تعلیل‌پذیر و تعلیل‌ناپذیر، آن‌ها را به پنج دسته تقسیم نموده است:
-
ضروریات: آن دسته از احکام فقهی است که سبب حفظ امور ضروری زندگی می‌شود، مانند: قصاص؛
-
حاجیات:آن دسته از احکام فقهی است که نیازهای عمومی زندگی را تأمین می‌کند؛
-
تحسینیات: احکامی است که سبب آراستگی انسان به کرامت‌ها و دوری از نقایص و پلیدی‌ها می‌گردد، مانند: احکام طهارت؛
-
کمالیات: احکام مستحب که از سه دستۀ قبلی نیست؛
-
تعبدیات: احکامی است که فلسفۀ آن بر ما روشن نیست و مواردی اندک است؛ زیرا اصل اولی آن است که مقاصد احکام شرع، قابل‌فهم و دستیابی باشد. مام الحرمین جوینی عبادات بدنی محض را از دستۀ پنجم می‌شمارد؛ زیرا نه از ضروریات پنداشته می‌شود و نه هم از حاجيات و تحسینیات؛ اما حکمت‌هایی در پی دارد، از جمله پرورش حس اطاعت و تجدیدعهد بنده با پروردگارش و یادآوری آخرت و امثال آن. یقیناً این امور کلی قابل‌انکار نبوده و نصوص قرآنی بر آن دلالت دارد.
-
تقسیمات مقاصد
