در کلمات گهربار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) برای تلاوت قرآن عظیم‌الشأن، فضایل و آثاری بیان شده که موجب رشد و پرورش روح و روان آدمی می‌شود. همین فضایل و آثار باعث گردیده که تلاوت قرآن عظیم‌الشأن از اهمیت بسیاری برخوردار باشد. اکنون به برخی از این فضایل اشاره می‌کنیم:
از حضرت ابو هریره (رضی الله عنه) روایت شده است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «وَمَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِى بَيتٍ مِنْ بُيوتِ اللَّهِ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَيَتَدَارَسُونَهُ بَينَهُمْ إِلَّا نَزَلَتْ عَلَيْهِمُ السِّكِّينَه وَغَشِيتْهُمُ الرَّحْمَه وَحَفْتْهُمُ الْمَلَائِكَه وذكرهم الله فيمن عِنْدَه»؛ ترجمه: «هرگاه عده‌ای در یکی از خانه‌های خدا گرد آیند تا کتاب خدا را تلاوت کنند و به همدیگر تعلیم دهند، به طور حتم آرامش خدا بر آنان فرود می‌آید، رحمت آنان را فرا می‌گیرد، فرشتگان آنان را فرو می‌پوشانند و خداوند متعال آنان را در نزد کسانی که پیش او هستند یاد می‌کند.»
از حضرت عبدالله بن مسعود روایت شده است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «مَنْ قَرَأَ حَرْفًا مِنْ كِتَابِ اللهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَه، وَالحَسَنَه بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، لا أَقُولُ الْم حَرْفٌ، وَلَكِنْ أَلِفٌ حَرْفٌ وَلاَمٌ حَرْفٌ وَمِيمٌ حَرْفٌ»؛ ترجمه: «قرآن بخوانید که مزد هر حرف آن ده حسنه است. نمی‌گویم که الم یک حرف است، بلکه الف یک حرف، لام یک حرف و میم یک حرف است.»
هر کس خالصانه قرآن عظیم‌الشان را تلاوت نماید، مأجور است، ولی این پاداش چندین برابر و بیشتر می‌شود در هنگام حضور قلب، تدبر و فهم آنچه که تلاوت می‌شود. یک حرف از ده برابر حسنه، تا هفتصد برابر بیشتر می‌شود، و این یکی از احسانات الله سبحانه و تعالی است؛ که در برابر خواندن یک حرف از قرآن ده برابر اجر و ثواب می‌رسد. قرآن عظیم‌الشان کلام خداوند است و فضیلت آن بر سایر کلام همانند فضیلت خداوند بر آفریدگانش است، و قرائت آن برترین کلامی است که زبان برای آن به تحرک در می‌آید.
نیز در روایتی دیگر از حضرت ابوهریره (رضی الله عنه) روایت شده است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «أيحِبُّ أَحَدُكُمْ إِذَا رَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ أَنْ يجِدَ فِيهِ ثَلَاثَ خَلِفَاتٍ عِظَامٍ سِمَانٍ؟». گفتیم: بله. فرمودند: «فَثَلاثُ آيَاتٍ يَقْرَأُ بِهِنَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ خَيْرٌ لَهُ مِنْ ثَلَاثِ خَلِفَاتٍ عِظَامٍ سِمَانٍ»؛ ترجمه: «آیا کسی از شما دوست دارد که به هنگام بازگشت به نزد خانواده‌اش، سه شتر باردار و فربه را در خانه ببیند؟ (اصحاب گفتند) بله؛ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: سه آیه‌ای که هر کدام از شما در نمازش تلاوت می‌کند، برای او بهتر از سه شتر باردار و فربه است».
در واقع، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با این فرمایشات گهربارشان امت اسلام را به فضیلت تلاوت این کلام روح‌بخش و اهمیت آن متوجه می‌نمایند؛ زیرا خواندن قرآن عظیم‌الشان به هر اندازه که در توان انسان باشد، دارای اجر و مزد فراوان است، خصوصاً اگر تلاوت با اندیشه و فکر و توجه به مفاهیم آن باشد. الله سبحانه و تعالی راه سعادت و نیک‌بختی را با نزول قرآن عظیم‌الشان برای بندگانش ترسیم کرده و هدف از نازل نمودن قرآن این است که بندگان الله سبحانه و تعالی در آیات این کلام روح‌بخش تدبر و تفکر نمایند؛ و این کلام چراغی باشد که راه بندگان را روشن نماید. الله سبحانه و تعالی این کلام گهربار را نازل نمود تا مسلمانان، قوانین و برنامه‌های زندگی‌شان را در خانه، بازار، دانشگاه، محیط کار و… با این کلام بسنجند و روزانه تلاوت قرآن را سرمشق زندگی خویش قرار دهند و با تفکر و تدبر به آیاتش آن را مورد بررسی قرار دهند.
آیا تا به حال به این مورد اندیشیده‌ایم که چرا بر تلاوت مستمر و روزانه‌ی قرآن این همه تأکید شده است؟ شاید حکمتش این است که قرآن برنامه‌ی زندگی سعادتمندانه هر مسلمان است. به این جهت سزاوار است مسلمانان هر روز به قرآن مراجعه کنند و با قرائت آن درس‌های زندگی را از قرآن بگیرند و بدان عمل کنند. هر مسلمانی که بخواهد به قرآن عمل کند لازم است روزانه به آن مراجعه کند و با آن مأنوس باشد. شایسته و سزاوار برای مسلمان این است که شب و روز، در سفر و غیر سفر، قرآن را تلاوت نماید و به آیاتش بیندیشد.
در این روزگار سختی که خطرها و مشکلات خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ما را احاطه کرده، امیدواریم که بتوانیم از این خواب عمیق بیدار شویم و به کتاب خدا بازگردیم و با تلاوت آن به آیاتش همچون قانون اساسی و برنامه‌ی زندگی عمیقانه تدبر کنیم. بر هر زن و مرد مسلمانی لازم است که اوقاتی از شب یا روز را به تلاوت قرآن عظیم‌الشان اختصاص دهد، و سعادت انسان مؤمن در این است که قرآن را برنامه زندگی خویش قرار دهد و همواره برای تلاوت قرآن وقت بگذارد. یکی از با ارزش‌ترین عبادت‌ها، قرائت و خواندن قرآن است. این کار به اندازه‌ای اهمیت دارد که الله سبحانه و تعالی درباره آن می‌فرماید: «فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»؛ «آنچه برای شما میسر است قرآن بخوانید.»
حضرت عبدالله بن عمرو بن عاص (رضی الله عنه) روایت می‌کند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «مَنْ قَامَ بِعَشْرِ آيَاتٍ لَمْ يُكْتَبْ مِنَ الْغَافِلِينَ وَمَنْ قَامَ بِمِائَةِ آيَةٍ كُتِبَ مِنَ الْقَانِتِينَ وَمَنْ قَامَ بِأَلْفِ آيَةٍ كُتِبَ مِنَ الْمُقَنْطَرِينَ»؛ «هر کس به تلاوت ده آیه از قرآن بپردازد، از غافلان نوشته نمی‌شود و هر کس صد آیه از قرآن را تلاوت کند، از قانتان نوشته می‌شود و هر کس هزار آیه از قرآن را تلاوت کند، از مقنطران است.» یعنی: به اندازه‌ی قنطاری پاداش داده می‌شود؛ قنطار، مقدار هنگفت و بسیاری است. سفارش به تلاوت قرآن عظیم‌الشان در احادیث متعددی آمده است. بسیاری از عبادات هنگام مریضی، مسافرت یا جهاد در راه خدا از انسان ساقط می‌شود و یا تخفیف پیدا می‌کند، اما خداوند تأکید می‌نماید در این موارد نیز سعی کنید تا می‌توانید قرآن بخوانید! همان‌گونه که انسان برای انجام کارهای روزانه برنامه تهیه می‌کند و هر روز صبح به برنامه‌اش نگاه می‌کند تا کارهای روزانه را مطابق آن انجام دهد، هر مسلمانی که می‌خواهد به قرآن عمل کند لازم است به طور مستمر و روزانه به قرآن مراجعه کند تا در پرتو دستورات و راهنمایی‌های قرآن در دنیا و آخرت کامروا شود.
اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هر روز مقداری از قرآن را برای تلاوت کردن تعیین نموده بودند و همواره به برنامه‌ی تلاوت خویش پایبند بودند. امام نووی (رحمه‌الله) می‌فرماید: گذشتگان و اسلاف ما در طی روزهای متفاوت و گوناگونی قرآن را ختم می‌کردند. گروهی از آنان هر دو ماه یک بار قرآن را ختم می‌کردند، دسته‌ای دیگر هر یک ماه یک بار قرآن را ختم می‌کردند، بعضی دیگر در هر ده شبانه‌روز، و برخی هم در هشت شبانه‌روز، و افرادی نیز هر هفته یک بار قرآن را ختم می‌نمودند، و این آخرین روش، عادت بیشتر گذشتگان بود.
آنچه مسلم است اینکه فرد قرآن‌خوان باید آن را آهسته و به صورت شمرده بخواند و در آن تفکر و تأمل نماید و باید حق هر آیه را رعایت نماید. تلاوت قرآن عظیم‌الشان باید همراه با تعظیم و تدبر باشد. باید به محض تلاوت قرآن عظیم‌الشان، عظمت گوینده‌ی آن را در دل خود مستحضر نماید و چنان احساس کند که او مبلغ قرآن است و چنان بپندارد که الله سبحانه و تعالی به وسیله‌ی قرآن او را مورد خطاب قرار می‌دهد. با اطمینان، آرامش، تدبر و تفکر، صبر و استجابت به تلاوت قرآن عظیم‌الشان بپردازید. انسان مسلمان هر اندازه می‌تواند قرآن عظیم‌الشان را تلاوت نماید، البته مشروط بر اینکه تمام اصول و قواعد تلاوت را رعایت نماید و از اموری که باعث می‌شود تلاوت قرآن درست فهمیده نشود پرهیز نماید؛ زیرا تند خواندن آیات قرآن عظیم‌الشان که در آن حق آیات رعایت نشود درست نیست. همان‌گونه که احادیث رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بر تلاوت قرآن تأکید دارند، همان‌طور نیز به زیبا خواندن قرآن تأکید دارند. تلاوت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و اصحاب گرانقدر ایشان و ائمه‌ی مجتهدین و علمای راسخ‌العلم و اهل دل و عارفان بزرگ مشخص می‌کند که چگونه این بزرگان به قرآن عظیم‌الشان عشق و علاقه داشتند و چقدر به ادب و تعظیم آن پایبند بودند و با چه لذت و حلاوتی آن را تلاوت می‌کردند. اگر تلاوت قرآن عظیم‌الشان، تنها با نیتی الهی و همراه با تدبر و عمل باشد، خود به خود قدرت جذابیت قرآن عظیم‌الشان را بیشتر کرده و انسان را عاشق آن خواهد نمود. در کتاب‌های تاریخ حکایات و واقعاتی از علمای راسخین، بزرگان و مصلحان بزرگ و عارفان برجسته‌ی هر عصر نقل شده است که نشان‌گر عشق و علاقه و ارتباط عمیق آنان با قرآن عظیم‌الشان می‌باشد. انسان از حکایات آنان به خوبی پی می‌برد که چقدر این بزرگان در تلاوت قرآن مستغرق می‌شدند و از حلاوت و لذت آن حظ می‌بردند، و محبت به قرآن شیرازه‌ی وجود این بزرگان را تشکیل داده بود.
به هر حال، آنچه بسیار مورد تأکید است این است که هر مسلمانی به هر اندازه‌ای که در توان و استعدادش است به تلاوت کلام روح‌بخش الهی بپردازد. با توجه به اینکه قرآن عظیم‌الشان، رزق روحی مؤمن می‌باشد، ناچار باید این تغذیه، مستمر و دائمی باشد و در هر شبانه‌روز، سهمی برای روح خویش در نظر بگیرد. همان‌گونه که الله سبحانه و تعالی، نماز را در پنج وقتِ شبانه‌روز واجب فرموده است که به هیچ‌وجه و در هیچ شرایطی قابل فسخ نمی‌باشد، باید انسان مؤمن به برنامه تلاوتش آن‌چنان پایبند باشد که به هیچ وجه آن را ترک نکند. همه اقشار مختلف جامعه، اعم از زن و مرد، پیر و جوان، کوچک و بزرگ، موظفند قرآن را یاد بگیرند و برای یادگیری آن وقت بگذارند. در هر پست و مقام و جایگاهی که هستند، باید یادگیری قرآن را در اولویت قرار دهند تا جزء بهترین افراد قرار گیرند. همان‌گونه که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «خیرکم من تعلم القرآن و علمه»؛ «بهترین‌تان کسی است که قرآن را بیاموزد و به دیگران یاد دهد». پدری که قرآن آموخته و آن را به فرزند خود می‌آموزد، معلمی که قرآن آموخته و به دانش‌آموز خود می‌آموزد، مادری که قرآن یاد گرفته و به دختران و پسران کوچکش یاد می‌دهد و کسی که برای تعلیم قرآن سعی می‌کند، همه دارای این فضیلت هستند.
در حدیث دیگری رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرمایند: «إِنَّ الَّذِي لَيْسَ فِي جَوْفِهِ شَيْءٌ مِنَ الْقُرْآنِ كَالْبَيتِ الْخَرِبِ»؛ «هر کسی مقداری از قرآن را در سینه نداشته باشد مانند خانه‌ی مخروبه است.»
خانه‌ی مخروبه فاقد زندگی است؛ سینه‌ی خالی از قرآن نیز خالی از خیر، برکت و روشنایی است. پس با یادگیری و تلاوت قرآن عظیم‌الشان، خانه دل خویش را به گلستان تبدیل کنیم. حفظ قرآن عظیم‌الشان از بزرگ‌ترین عبادات است و حافظان قرآن دوستان خاص الله سبحانه و تعالی هستند؛ چنانچه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در حدیثی می‌فرمایند: «أهل القرآن أهل الله وخاصته»؛ «اهل قرآن اهل خدا و خاصان درگاه او هستند.»
در حدیث دیگری رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرمایند: «مَنْ قَرَأَ القرآنَ وَتَعَلَّمَهُ وَعَمِلَ بِهِ، أُلْبِسَ وَالِدَاهُ يَوْمَ القِيامَةِ تَاجًا مِنْ نُورٍ ضَوْؤُهُ مِثْلُ ضَوْءِ الشَّمْسِ، وَيُكْسَى وَالِدَاهُ حُلَّتَيْنِ لا يُقَوَّمُ لَهُمَا الدُّنْيَا، فَيَقُولَانِ: بِمَ كُسِينَا هَذَا؟ فَيُقَالُ: بِأَخْذِ وَلَدِكُمَا الْقُرْآنَ»؛ «هر کس قرآن بخواند و آن را آموزش دهد و بدان عمل نماید، بر پدر و مادرش در روز قیامت تاجی از نور قرار می‌دهند که نورش همانند نور خورشید است، و جامه‌ای بر تن آن‌ها خواهند کرد که در دنیا (به خاطر گران‌بها بودنشان) قیمت‌گذاری نمی‌شوند. آن‌ها می‌گویند: به خاطر چه چیزی ما را به این‌ها پوشانده‌اید؟ گفته می‌شود: به خاطر حفظ کردن فرزندتان قرآن را.»
حضرت ابو هریره (رضی‌الله‌عنه) می‌فرماید که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «قرآن روز قیامت می‌گوید: پروردگارا، نعمت‌هایت را بر این حافظ قرآن نازل فرما. خداوند نیز اجابت می‌کند و حافظ قرآن تاج عزت بر سر می‌نهد. قرآن باز می‌گوید: پروردگارا، افزون کن. خداوند باز اجابت می‌کند. قرآن آن‌گاه می‌گوید: ای پروردگار منان، از او خشنود باش. خداوند از او راضی می‌گردد. سپس به حافظ قرآن گفته می‌شود که تلاوت خود را شروع کن و با تلاوت هر آیه‌ای، حسنه‌ای بر او افزوده می‌شود.»
با توجه به این احادیث و ده‌ها حدیث دیگری که در رابطه با حفظ قرآن عظیم‌الشان است، فضیلت و اهمیت حفظ قرآن برای همگان مشخص می‌شود. حفظ قرآن عظیم‌الشان به گونه‌ای طبیعی، انس با این کلام معنوی را به همراه می‌آورد، ذهن را با مفاهیم آن پیوند می‌دهد، توفیق تأمل و تدبر در قرآن را ایجاد می‌کند، زمینه‌های کشف آفاق نو از آن را فراهم می‌سازد، در قلمروهای مختلف علوم دینی، استشهاد به آیات وحی را راحت می‌کند و زبان و کلام را به آیه‌های آسمانی زینت می‌دهد. همچنین حفظ قرآن، جان را منور می‌کند، روح را صیقل می‌دهد، زمینه‌های پالایش آن را فراهم می‌کند، افق‌های نو را برای سلوک معنوی می‌گشاید، دریچه‌ی روح را در برابر آسمان بی‌نهایت ملکوتی باز می‌کند و به آدمی توان عروج و عبور از سدهای روزمره‌ی زندگی مادی را می‌بخشد. قرآن، بهترین و بالاترین هدیه الله سبحانه و تعالی به بشر است و حفظ آن یکی از توفیقات بزرگ الهی است که شامل حال هر کسی نمی‌شود، بلکه سعادت و لیاقت شخص باعث می‌گردد.
افرادی که پس از حفظ قرآن، محتوای آن را در زندگی خود حفظ و پیاده می‌کنند، بی‌شک از سعادت برخوردارند. امروزه، متأسفانه برخی افراد، به ویژه زنان، به جای توجه به معنویت، بیش از حد درگیر زرق و برق دنیایی و رقابت‌های مادی شده‌اند. آن‌ها در پی داشتن آخرین مدل وسایل خانگی یا پوشاک هستند و گاهی اوقات، این رقابت‌ها به حدی می‌رسد که برای داشتن آن‌ها، هر تلاشی می‌کنند. این در حالی است که در زمینه‌ی دین و معنویت، چنین رقابتی دیده نمی‌شود. چرا در یادگیری قرآن با یکدیگر به رقابت نمی‌پردازند؟ چرا برخی از زنان با وجود سن بالا، حتی ده سوره از قرآن را به خاطر ندارند؟
عجیب است که برخی با ادعای فراموشی و عدم توانایی در یادگیری به دلیل سن بالا، از یادگیری قرآن سر باز می‌زنند، در حالی که همان افراد می‌توانند مهارت‌های جدیدی مانند خیاطی، گلدوزی، استفاده از تلفن همراه و دیگر فناوری‌ها را فرا بگیرند. این نشان می‌دهد که مشکل، نه در توانایی یادگیری، بلکه در اولویت‌بندی‌هاست. خداوند قرآن را برای آموختن و به کار بستن در زندگی فرستاده است، و اگر ما از آن غافل شویم، در قیامت قرآن شاهدی بر ترک ما خواهد بود.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرموده‌اند که برخی از زنان به دلیل بی‌توجهی به دین، در معرض خطر قرار دارند. ما روزی این دنیا را ترک خواهیم کرد و تنها چیزی که می‌تواند در آن دنیا به کارمان بیاید، عمل صالح و دانش دینی ماست. آیا بهتر نیست که با قرآن در قبر حاضر شویم؟ حدیث‌ها نقل می‌کنند که قرآن و سوره‌های آن در روز قیامت برای کسانی که به آن‌ها عمل کرده‌اند شفاعت خواهند کرد. این یک یادآوری است که باید به قرآن به عنوان یک راهنمای زندگی نگاه کنیم و نه تنها به خاطر برکات آن در دنیا، بلکه برای نجات و رستگاری در آخرت.
By محمد فاتح