انسان موجودی سرشار از استعدادها و صلاحیت‌هاست؛ از هر انگشتش هنر و مهارت می‌بارد. اما بروز و نمایان شدن این هنر و استعدادها، وابسته به تلاش و کوشش فراوان اوست. بدون زحمت و خون دل خوردن، کشف جوهر ذاتی و رسیدن به قله‌های بلند استعداد و هنر، جزو محالات به‌حساب می‌آید. انسان هدفمند و موفق برای رسیدن به اهدافش، شب را به روز وصل کرده و صلاحیت انجام هر کار را در وجودش محقق می‌سازد. اما بنابر طبیعت فطری و انسانی، کار و مشغولیت پی‌درپی بدون وقفه و تفریح و استراحت، ملال‌آور و بازدارنده از هدف و مقصد است. روح و روان آدمی از کار و مشغولیت پشت سر هم، خسته و درمانده شده و از حرکت باز می‌ایستد؛ بنابراین، استراحت هرازگاهی و تعطیلات میان کارها، بهترین و عالی‌ترین فرصت برای ایجاد انگیزه خوب برای انجام فعالیت‌های روزمره و کار زندگی، و نیرومندترین عامل برای تقویت ذهن و فکر، خاطر و خیال می‌باشد.
در این مقاله کوتاه، تحقیق و تحلیلی در مورد فرصت تعطیلات تابستانی یا زمستانی، فواید و ثمربخش بودن آن، و راهکارهای هدفمند و مفید برای استفاده درست از آن، خدمت خوانندگان عرضه خواهد شد.
سرشت و طبیعت انسان به گونه‌ای است که از یکنواختی و درس و مشق زیاد، قوای بدن و نیروی ذهنی‌اش رو به تحلیل می‌رود و دچار آسیب و ضررهای فراوان می‌شود. به گفته‌ی برخی از دانشمندان، ذهن دانش‌آموزان به زمین کشاورزی می‌ماند که پس از یک فصل برداشت، به استراحت، آب‌وهوا و اکسیژن نیاز دارد تا برای کاشت مرحله جدید آماده و مستعد شود. قطعاً چنین زمینی حاصلخیزتر شده و ثمرات بهتر و بیشتری می‌دهد.
بنابراین، یکی از نیازهای مهم و اساسی دانش‌آموزان مدارس دینی و مکاتب عصری، داشتن اوقات فراغت و تعطیلات است که با استفاده درست از آن، می‌توانند به آرامش و تمرکز بهتر و بیشتری برسند. تعطیلات سه‌ماهه تابستان یا زمستان، فرصت خوبی برای کشف دنیاهای جدید در اطرافمان و همچنین یادگیری مهارت‌های مفید است. این فصل به ما فرصت می‌دهد تا به نقاط دور و نزدیک سفر کرده، برای ماجراجویی‌های جدید برنامه‌ریزی کنیم و خاطرات شیرینی برای خود و خانواده‌مان رقم بزنیم.
هر خانواده افغانستانی با توجه به شرایط خود، برای تعطیلات برنامههای خاصی می‌چیند. بعضی خانواده‌ها تصمیم می‌گیرند به سفرهای طولانی بروند، برخی دیگر در خانه مانده و از تفریحات خاص این فصل لذت می‌برند و برخی دیگر روی یادگیری مهارت‌های جدید فرزندان خود تأکید دارند.
تعطیلات سه‌ماهه، به هر شکل و شیوه‌ای که بگذرد، همیشه شیرین و به‌یادماندنی است. مهم این است که در طول این فصل از زندگی بیشترین لذت را ببریم و ارزش زمان و اوقات فراغت را بدانیم.
ایام تعطیلات زمان خوبی برای افزایش انرژی و استراحت است. ما می‌توانیم در این مدت برای آینده خود برنامه‌ریزی کرده و اهداف جدیدی برای خود مشخص کنیم. همچنین، تعطیلات مفید می‌تواند شروعی برای انجام فعالیت‌های خلاقانه و به ثمر رساندن ایده‌های بکر باشد.
اصطلاح «تعطیلات» و برداشت‌های متفاوت جامعه از آن
آیا «تعطیلات» زمانی برای استراحت مطلق است یا فرصتی برای ادامه‌ی یادگیری و جبران ضعف‌ها و کمبودها؟ برداشت بسیاری از افراد جامعه از اصطلاح «تعطیل» یا «تعطیلات» این است که باید هر گونه فعالیت علمی، آموزشی و اجتماعی کاملاً متوقف شده و ایام تعطیل در تفریح و سرگرمی سپری شود.
متأسفانه در بعضی از جوامع اسلامی تصور غلطی نسبت به «تعطیلات» وجود دارد. جامعه‌ی ما اصطلاح «تعطیلات» را به معنای تعطیلی از هر چیز؛ درس، آموزش، تربیت و انجام هر کار و فعالیت مفیدی تفسیر می‌کند که این یک اشتباه بزرگ است. کشورها، جوامع، ملت‌ها، اولیا و والدینِ هدفمند در فرهنگ و لغتنامه‌ی خود واژه‌ای تحت عنوان «تعطیل» ندارند و در برنامه‌ی زندگی و فعالیت انسان‌های موفق و باهدف، روزهای تعطیلی وجود ندارد. اگرچه خوشبختانه در چند دهه اخیر در کشور ما رویکرد بهتری نسبت به این موضوع مشاهده می‌شود، اما به‌طور کلی باید تصور غلط از تعطیلات اصلاح شود که تعطیلات به معنای تعطیلی آموزش و توقف کامل هر نوع فعالیت مفید نیست.
دانشمندان، مربیان و برنامه‌ریزان دو نظریه و دیدگاه درباره «تعطیلات» مطرح می‌کنند. یک گروه معتقد است که در تعطیلات، دانش‌آموزان آزاد گذاشته شوند و برنامه خاصی برای‌شان نباشد. این گروه پیشنهاد می‌کنند که دانش‌آموزان، ایام تعطیلات را به استراحت، بازی، ورزش و سایر فعالیت‌های سرگرم‌کننده بگذرانند تا ذهن‌شان برای پذیرش آموزه‌های سال آینده آماده شود. آنها ذهن بچه‌ها را به زمین کشاورزی تشبیه می‌کنند که پس از یک فصل برداشت، به استراحت، آب و هوا و اکسیژن نیاز دارد تا برای کاشت مرحلۀ جدید آماده و مستعد شود که قطعاً این‌گونه زمین، حاصلخیزتر شده و ثمرات بهتر و بیشتری می‌دهد.
اما طرفداران نظریه‌ی دوم می‌گویند: در تعطیلات سه‌ماهه نباید دانش‌آموزان کامل آزاد گذاشته شوند، بلکه بایستی یک نوع برنامه‌ی آموزشی را دنبال کنند. این گروه، کارکرد و فعالیت ذهن را به پرورش اندام در باشگاه بدنسازی تشبیه می‌کنند؛ مانند فردی که برای پرورش عضلاتش هر هفته تمرین‌ها و برنامههای مداوم دارد و مربی پرورش اندام بر استمرار این برنامه‌ها و تمرین‌های باشگاه تأکید می‌کند. اگر فرد در انجام تمرین‌ها استمرار نداشته باشد، تلاش‌های روزها و ماه‌های گذشته‌ی او به هدر می‌روند و چه‌بسا به جسم خودش آسیب برساند و به نتیجه‌ی مطلوب نرسد.
خانواده‌ها باید با توجه به شرایط و موقعیت خودشان بررسی کنند که کدام ایده و نظریه با شرایط، جامعه، کشور، منطقه و محیط زندگی‌شان مناسبت‌تر است و بهتر جواب می‌دهد؛ همان را انتخاب کنند. با توجه به سیستم آموزشی و وضعیت دانش‌آموزان در طول سال به‌خصوص در بعضی از مدارس ضعف‌هایی وجود دارد که ما فعلا در این مجال دنبال ریشه‌یابی این ضعف‌ها نیستیم. وقتی در طول سال تحصیلی نقص‌ها و ضعف‌ها و همچنین فرصت‌های استراحت و تفریح برای دانش‌آموزان وجود دارد، نمی‌توان به ایده‌ی اول توجه کرد و از آن کار گرفت، بلکه شایسته است برای رفع کمبودها سراغ ایده‌ی دوم برویم.
اگر در تعطیلات برای دانش‌آموزانی که در طول سال تحصیلی با ضعف‌ها و کمبودهایی مواجه بوده‌اند، برنامه‌ای نداشته باشیم، آنها همه‌ی مطالب و آموخته‌های سال گذشته را هم فراموش می‌کنند؛ بنابراین باید برای دانش‌آموزان در تعطیلات سالانه برنامههایی داشته باشیم تا آموخته‌های یک سال قبل به فراموشی سپرده نشوند. گاهی بعضی از معلمان در آغاز سال تحصیلی جدید از دانش‌آموزان نظرسنجی می‌کنند و متوجه می‌شوند بعضی از آنها مباحث سال گذشته را فراموش کرده‌اند و یکی از مهمترین دلایل آن این بوده که روند یادگیری در ایام تعطیلات متوقف بوده است. دانش‌آموزانی که در تعطیلات با مسجد، مدرسه و مکاتب قرآنی در ارتباط بوده‌اند و در آنجا چیزی فراگرفته‌اند، قطعاً مطالبی در ذهن دارند و در طول سال تحصیلی از وضعیت بهتری برخوردار خواهند بود؛ بنابراین ما حتماً به‌عنوان ولی، سرپرست و معلم باید برای فرزندان خود برنامههایی در ایام و ماه‌های تعطیلات داشته باشیم.
البته در اینجا بیان این نکته بسیار حائز اهمیت است که قطعاً گاهی اوقات ممکن است بچه‌ها به دلیل یکنواختی برنامه‌ها دچار خستگی روحی و روانی بشوند که مربیان آموزشی با ابتکار عمل و ایجاد تغییرات جذاب در برنامه‌ها می‌توانند این مشکل را حل کنند. بنابراین باید در فصل تعطیلات تغییراتی در کارها و برنامه‌ها ایجاد کرد. والدین، معلمان و مربیان در تعطیلات آخر سال فرزندان را به‌طرف برنامههای متنوع سوق دهند و آنها را مشغول کنند تا ضمن اینکه روند آموزشی فرزندان ادامه دارد، از عواقب خستگیِ ناشی از یکنواختی برنامه‌ها نیز مصون بمانند.
By محمد فاتح