صحابه‌شناسی علمی است که هیچ انسان مسلمانی از آن بی‌نیاز نیست. هر کسی‌که ادعای ایمان و اعتقاد به نبی رحمت و پیامبر خاتم و رسول رب العالمین صلی‌الله‌علیه‌وسلم را داشته باشد، یقیناً جهت ارتقای ظرفیت ایمانی، ازدهار حمیت دینی و پیشرفت در ابعاد معنوی خود نیاز مبرم به این علم مبارک دارد؛ زیرا همه‌ی اصحاب عظام رضي‌الله‌عنهم‌أجمعین ستاره‌های شمع رسالت بوده‌اند و از چشمه‌ی پرفیض رسالت سیراب شده‌اند و جرعه‌های معنوی و حظ وافری اخذ نموده‌اند.
از لابه‌لای کتب و منابع اسلامی این مفهوم به‌دست می‌آید که اصحاب کرام رضي‌الله‌عنهم‌اجمعین همانند ستاره‌های هدایت هستند که اگر به یکی از آن‌ها اقتداء نماییم، هدایت خواهیم شد و به سرمنزل مقصود خواهیم رسید و خیر کثیری را از دین مبین اسلام حاصل می‌نماییم.
اگر به شرح حال یاران مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وسلم و ابرمردان اندیشه و تاریخ نظری بیندازیم، درخواهیم یافت که هر یک از آن‌ها زندگی متفاوتی داشته است؛ برخی زندگی زاهدانه‌ای را برگزیدند، مانند: حضرت سیدنا ابوذر غفاری رضي‌الله‌عنه و برخی دیگر زندگی جهادی را انتخاب نمودند، مانند: حضرت سیدنا خالد ابن ولید رضي‌الله‌عنه، برخی دیگر زندگی تاجرانه‌ای داشتند، مانند: حضرت سیدنا عبدالرحمن ابن عوف رضي‌الله‌عنه، بعضی زندگی عالمانه‌ای داشتند، مانند: حضرت سیدنا عبدالله ابن مسعود رضي‌الله‌عنه و برخی هم در خدمت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم بودند؛ مثل حضرت سیدنا انس ابن مالک رضي‌الله‌عنه و غیرهم.
خلاصه این‌که در هر بعدی از ابعاد زندگی بشری، حضرات صحابه‌ی کرام رضي‌الله‌عنهم‌أجمعین اسوه‌ی کاملی هستند و می‌توانیم در هر بخشی از زندگی‌مان به آن‌ها اعتماد و اقتدا کنیم؛ زیرا همه‌ی آن‌ها موبه‌مو از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم پیروی می‌کردند و لحظه‌ای هم سرپیچی نمی‌کردند و به نقش قدم آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم راه می‌رفتند و به ملامت هیچ ملامت‌کننده‌ای توجه نمی‌کردند.
در این بخش از مقالات، می‌خواهیم به خانه‌ی یکی دیگر از بزرگ‌مردان تاریخ و رادمردان اندیشه برویم؛ شخصیتی که با او بسیار آشنا نیستیم و در کتب تاریخ نیز از او کمتر یاد شده است. در این مقاله در مورد زندگانی حضرت سیدنا فیروز دیلمی رضی‌الله‌عنه می‌پردازیم.
اسباب انتخاب این موضوع
در اذهان برخی از خوانند‌گان این سؤال مطرح خواهد شد که چرا بنده این موضوع را انتخاب کرده‌ام، درحالی‌که اشخاص والامقام‌تری نیز وجود دارند که باید زندگی‌شان به رشته‌ی تحریر درآید؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت که این موضوع را بنابر دلایل ذیل انتخاب نموده‌ام:
۱. از ایشان در محافل و تصانیف کمتر نام برده می‌شود؟
۲. از میان اصحاب کرام رضی‌الله‌عنهم‌اجمعین ایشان نیز فارسی‌تبار بودند؛ درحالی‌که اکثر مردم فکر می‌کنند تنها سیدنا سلمان رضی‌الله‌عنه فارسی‌تبار بوده است.
۳. برخی هم ایشان را با قاتل حضرت سیدنا عمر فاروق رضي‌الله‌عنه که «فیروز ابولؤلؤ» نام داشت، اشتباه می‌گیرند. هم‌چنین از این نام اعراض نموده و نفرت دارند؛ حتی برخی از مسلمانان مردم را از گذاشتن این نام منع کرده و کسانی که به این نام نام‌گذاری شده بودند، نام‌های خود را تغییر دادند.
روزی در حال تدریس ماده‌ی فقه بودم، اهتمام و مجاهدت یکی از دانش‌آموزان که از ولایت فاریاب افغانستان جهت فراگیری علوم نبوت به مدرسه آمده بود، مرا مجذوب خود کرد. بنده نیز نام او را جویا شدم و او گفت که نامش فیروز است. بعضی از هم‌صنفان وی با شنیدن این نام تبسم کرده و وانمود کردند که این نام، نام قاتل حضرت عمر رضي‌الله‌عنه می‌باشد؛ بنابراین باید نامش را تغییر دهد.
بنده همان وقت به این فکر افتادم که اگر در مورد این صحابی جلیل القدر مقداری تتبع و تفحص شود، بسیار خوب خواهد بود. تا این‌که چند روز پیش کتاب زیبای «صور من حیاة الصحابة» را مطالعه می‌کردم و به جلوه‌هایی از زندگی این بزرگوار رسیدم؛ اما فقط به برخی از نکته‌های زندگی ایشان بعد از اسلام اشاره شده بود و از زندگی قبل از اسلام و نسب وی هیچ یادی نشده بود.
بعد از مطالعه‌ی این کتاب شروع به جمع‌آوری منابع و تتبع و تفحص در مورد زندگانی سیدنا فیروز دیلمی رضی‌الله‌عنه کردم و زندگی او را به رشته‌ی تحریر در آوردم.
امید دارم که الله متعال ما را از پیروان راستین این بزرگواران شمرده و با ایشان حشر نماید.
چکیده
نام او فیروز و نام پدرش دیلمی است. در سلسله‌ی نسب او میان سیرت‌نویسان و تاریخ‌دانان اختلافی وجود دارد که حاصل آن چنین است؛ او در اصل اهل فارس است و اجداد او تابع حکومت کسرای ایران بودند. کسری آن‌ها را به یمن می‌فرستد تا قلمرو خود را گسترش دهد، اجداد او می‌کوشند و سرزمین حبشه را از یمن جدا می‌سازند. پدر این صحابی بزرگوار با خواهر نجاشی پادشاه حبشه، ازدواج می‌کند و حاصل ازدواج‌شان حضرت فیروز دیلمی رضی‌الله‌عنه می‌باشد. از این لحاظ بسیاری از تاریخ‌نویسان او را از قبیله‌ی حِمیَر و از قوم بنی‌ضبه می‌دانند.
