جایگاه اخلاق اسلامی (بخش سوم)

نویسنده: شکران احمدی

اخلاق در آیینه‌ی احادیث

پس از اینکه جایگاه اخلاق را از منظر قرآن کریم مورد بحث و بررسی قرار دادیم، اینک به گفتارهای رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در این باره توجه فرمایید:

پیامبر اکرم  ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} چون نزد بشریت آمدند دعوت خود را چنین معرفی نمودند:

1. «إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق»؛ «من تنها از این جهت فرستاده شده‌ام تا ویژگی‌ها و مرام‌های والای اخلاقی را کامل کنم».

2. «أکمل المؤمنین إیماناً أحسنهم خُلُقا»؛ «کامل‌ترین مؤمنان از نظر ایمان کسی است که اخلاقش از همه بهتر باشد».

3. «ما من شَیءٍ أَثْقَلُ فی میزَانِ المُؤمِنِ یومَ القِیامة من حُسْنِ الخُلُق. وإِنَّ اللَّه یبغِضُ الفَاحِشَ البَذِی»؛ «هیچ چیزی در روز قیامت در ترازوی بنده‌ی مؤمن سنگین‌تر از اخلاق نیکو نیست و خداوند زشت می‌دارد [انسان] بدکردار و بدگفتار را».

تربیت اخلاقی از چنان حساسیتی برخوردار است که پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} مجاهد واقعی، شخصی را معرفی می‌کند که با رذایل به مبارزه بر می‌خیزد؛ چنانچه می‌فرماید: «المجاهد من جاهد نفسه»؛ «مجاهد واقعی کسی است که با نفس خویش مجاهده و ستیز کند».

همچنین پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} به بزرگواری اخلاقی فرا خوانده می‌فرماید: «اتَّقِ اللَّهَ حَیثُمَا كُنْتَ وَأَتْبِعِ السَّیئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ»؛ «تقوای خدا را پیشه كن هركجا كه باشی، به دنبال هر بدی كار نیكی را انجام بده، آن را بزداید و با مردم با اخلاق نیک رفتار نما».

چنانچه حضرت جابر ^{رضی‌الله‌عنه} روایت كرده كه رسول‌الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده‌اند: «إِنَّ مِنْ أَحَبِّكُمْ إِلَیّ وَأَقْرَبِكُمْ مِنِّی مَجْلِسًا یوْمَ القِیامَةِ أَحَاسِنَكُمْ أَخْلَاقًا»؛ «همانا از محبوب‌ترین و نزدیک‌ترین شما در مجلس من روز قیامت، خوش‌اخلاق‌ترین شما می‌باشد». در جای دیگری از رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} روایت شده است: «من لم يدع قَول الزُّور وَالْعَمَل بِهِ فَلَيْسَ لله حَاجَة فِي أَن يدع طَعَامه وَشَرَابه»؛ «آن کس که سخن باطل و زورگویی را رها نمی‌کند، الله را هیچ نیازی نیست که خوردن و نوشیدن او را باز دارد».

در پرتو این احادیث به‌خوبی می‌توان درک کرد که اخلاق از دیدگاه اسلام چه جایگاهی دارد؛ ولی متأسفانه امروزه عموم مسلمانان به‌جای‌خود، افراد متدین و کسانی‌که به عبادات نوعی اهمیت قایل‌اند نیز درباره‌ی اخلاق، بسیار بی‌تفاوت به‌نظر می‌رسند؛ بعضی چنین می‌پندارند که عمل به تمام احکام فقط برای کسانی لازم است که می‌خواهند به بالاترین درجه‌ی کمال، دست یابند؛ اما برای نجات، نماز و روزه کافی خواهد بود؛! درصورتی‌که این پندار اشتباه است؛ زیرا که نماز و روزه باعث نجات از عذاب الهی هستند؛ اما گزینش مکارم اخلاقی و دوری از رذایل اخلاقی نیز برای چنین هدفی، اجتناب ناپذیر است.

بنابراین، فرد مسلمان باید به اخلاق نیكو آراسته گردد و در این زمینه باید رسول خدا ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} را كه نیكوترین اخلاق را داشته و اخلاق ایشان همان قرآن بوده است، «كان خلقه القرآن»؛ سرمشق خویش قرار دهد. انسان مسلمان می‌تواند به واسطه‌ی اخلاق نیک خویش به بالاترین درجات و ارجمندترین جایگاه‌ها دست یافته و به كسب محبت خداوند، پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} و مؤمنان و نیز به رضامندی خداوند سبحانه و تعالی و ورود به بهشت نایل گردد.

ادامه دارد…

بخش قبلی