نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی
قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان
بخش شصت‌ودوم
تغییر رویکرد طبیبان نسبت به تعامل دین و علم
در دهه‌های اخیر، عرصۀ طب شاهد تغییرات عمیق و تدریجی بوده است، به‌خصوص در رابطه میان علم و دین. نمونه‌ای ملموس از این تغییر را می‌توان در یکی از مراکز طبی پوهنتونهای بزرگ مشاهده کرد، جایی که طبیبان دیگر تنها به علاج فیزیکی بیماران بسنده نمی‌کنند؛ بلکه ابعاد روحی و معنوی انسان را نیز در فرایند علاج در نظر می‌گیرند. یک طبیب در اتاق معاینه با بیمار خود، زنی پنجاه و چهار ساله که به تازگی دچار بحران قلبی شده بود، مواجه شد. این بیمار از تنگی نفس مُزمِن شکایت داشت؛ اما پس از معاینه مشخص شد که وضعیت جسمی او نیازمند داروی خاصی نیست. طبیب، به جای نسخۀ دارویی، علاج معنوی و روحانی پیشنهاد کرد: دعا و نماز برای تقرب به خداوند متعال، این پیشنهاد ساده؛ اما پُرمعنا، نشان‌دهندۀ اهمیت و تأثیر بعد معنوی در فرایند شفابخشی است.
این نمونه، بازتابی از تغییرات آهسته و آرام در مسلکی طبی است، طبیبانی که پیش‌تر از ترکیب دین و علم اجتناب می‌کردند، اکنون دریافته‌اند که هدایت بیمار به سمت ارتباط با خداوند متعال، توبه و اصلاح رفتارهای اخلاقی، بخشی از علاج مؤثر است. این کشف نه به دلیل عبادت یا اجرای دقیق دستورات دینی؛ بلکه از طریق تجربه‌های علمی و تحقیقات عملی صورت گرفته است.
در ایالات متحده، تحقیقات نشان می‌دهد که شمار فزاینده‌ای از طبیبان، مرزهای سنتی میان دین و علم را کنار می‌گذارند و فواید شفا‌بخش نماز و عبادت را به رسمیت می‌شناسند. یک نظرسنجی در یک اجتماع سالانۀ طبی که بیش از دوصد و پنجاه طبیب را در بر می‌گرفت، نشان داد که ۹۹ فیصد طبیبان، تاثیر ملموس و مثبت دعای معنوی بر بیماران خود را تأیید کرده‌اند. در پوهنتونهای دیگر نیز تجمعاتی با حضور بیش از هزار متخصص صحت، رابطه میان شفا و دعاء را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند.
محققین و مدیران مراکز علمی اذعان دارند که پیش‌تر تصور غالب بر این بود که علم و دین ناسازگارند؛ اما اکنون روشن شده است که توجه به ابعاد روحی و معنوی بیماران نه تنها اخلاق طبی را نقض نمی‌کند، بلکه برای سلامت کامل بیماران ضروری است. بیمارانی که با خداوند متعال ارتباط برقرار می‌کنند، احساس آرامش و امنیت می‌کنند و این امر به طور علمی بر تقویت نظام دفاعی بدن آنان تأثیر می‌گذارد.
نظام دفاعی بدن، این نهاد پیچیده و شگفت‌انگیز که به لطف خداوند متعال برای مبارزه با بیماری‌ها و اختلالات خلق شده است، در شرایط آرامش، اعتماد به خداوند متعال و امنیت روحی تقویت می‌شود. برعکس، نگرانی، اضطراب و تشویشهای روانی موجب تضعیف آن می‌شوند. این واقعیت علمی با تعلیمات دینی هماهنگ است: ایمان حقیقی سلامت روان و جسم را تضمین می‌کند.
برخی مدیران مؤسسات تحقیقی اعلام کرده‌اند که پیش‌تر بیان موضوع دین در معالجۀ بیماران، ضد اخلاقِ مسلکی تلقی می‌شد؛ اما اکنون ضرورت این اقدام روشن شده است. انگیزۀ طبیبان برای ورود به ابعاد روحی علاج، خواست بیماران است؛ زیرا آنان می‌خواهند از طبیب خود راهنمایی معنوی نیز دریافت کنند. تحقیقات اخیر نشان داده است که ۶۴ فیصد بیماران، ارتباط معنوی و التزام دینی را به عنوان عاملی موثر در بهبود بیماری‌های خود تجربه کرده‌اند.
بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که احساس اعتماد و آرامش آنان زمانی تقویت می‌شود که بدانند طبیب آنان به قدرتی بالاتر متصل است و هدایت‌های علاج خود را با الهام از آن دریافت می‌کند. این حس اطمینان و اتصال معنوی به طرز محسوسی بر روند شفا تأثیرگذار است. مطالعات علمی نیز نشان می‌دهد که نماز و عبادت، حتی در بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاج، می‌تواند درد و علائم بیماری را کاهش دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد متدین دارای فشار خون پایین‌تر و سلامت قلبی بهتر هستند. دلیل این امر آن است که فشار خون فیزیکی و روانی، ناشی از نگرانی‌ها و دغدغه‌های ذهنی است؛ و هنگامی که قلب انسان با خداوند متعال آرام می‌شود، این فشار کاهش می‌یابد.
همچنین، سلامت روانی بیماران متدین بهتر است؛ آن‌ها کمتر دچار افسردگی می‌شوند، کمتر با بیماری‌های مزمن مواجه هستند و گرایش به خودکشی در آنان کمتر است. اعتماد به خداوند متعال، پذیرش مشیت الهی و توکل بر قدرت مطلق، سبب تقویت بدن و ذهن می‌شود، همان‌گونه که قرآن کریم می‌فرماید: “قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ ٱللَّهُ لَنَا هُوَ مَولَىٰنَا وَعَلَى ٱللَّهِ فَلیَتَوَكَّلِ ٱلمُؤمِنُونَ”[1] ترجمه: «بگو: هرگز چیزی (از خیر و شر) به ما نمیرسد، مگر چیزی كه خدا برای ما مقدّر كرده باشد. (این است كه نه در برابر خیر مغرور می‌شویم و نه در برابر شر به جزع و فزع میپردازیم؛ بلكه كاروبار خود را به خدا حواله میسازیم، و) او مولی و سرپرست ما است، و مؤمنان باید تنها بر خدا توكّل كنند و بس».
حدیثی از معاذ بن جبل رضی‌الله‌عنه نیز بر اهمیت تعادل میان عبادت و عمل صحی دلالت دارد:
“عن معاذ رضی‌الله‌عنه قال: «كنت ردف النبی صلى‌الله‌علیه‌وسلم على حمار یقال له عفیر فقال: یا معاذ هل تدری حق الله على عباده وما حق العباد على الله. قلت: الله ورسوله أعلم قال: فإن حق الله على العباد أن یعبدوه ولا یشركوا به شیئا وحق العباد على الله ألا یعذب من لا یشرك به شیئا. فقلت: یا رسول الله أفلا أبشر به الناس قال: لا تبشرهم فیتكلوا.”[2] «معاذ بن جبل رضی‌الله‌عنه گوید: پشت سر پیغمبر صلى‌الله‌علیه‌وسلم با هم بر خری كه عفیر نام داشت سوار شده بودیم، پیغمبر صلى‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: اى معاذ! آیا مىدانى حق خدا بر بندگانش چیست و پاداش بندگان پیش خداوند كدام است؟ گفتم: الله و پیغمبر الله از همه داناترند، فرمود: حق الله بر بندگانش آن است كه او را پرستش كنند و براى او شریكی قرار ندهند، پاداش بندگان در نزد الله هم این است كسانى را كه براى او شریك قرار نمىدهند عذاب ندهد، گفتم: اى رسول الله! آیا این مژده را به مردم بدهم، پیغمبر صلى‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: خبر این مژده را به آنان مده چون با اتّكا بر این مژده سُست مىشوند و از انجام كارهاى خیر و مفید كوتاهى مىنمایند».
تحقیقات علمی و تجربیات عملی نشان می‌دهند که بیمار متدین، متصل به خداوند متعال و توبه‌کننده، شفا و سلامت سریع‌تر و پایدارتری نسبت به کسانی دارد که از این ارتباط معنوی محرومند. این یافته‌ها، نشان‌دهندۀ همگامی علم و دین در مسیر حفظ و ارتقای سلامت انسان است و تأییدی بر این واقعیت است که بعد روحی و معنوی در علاج بیماری‌ها نقش حیاتی دارد.[3]
ادامه دارد…
بخش قبلی | بخش بعدی
[1]. توبه: ۵۱.
[2]. صحيح البخاري، کتاب الجهاد والسير، باب اسم الفرس والحمار، رقم الحدیث: ۲۸۵۶، ج ۴، ص ۲۹.
[3]. فشردۀ مطلب از: موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة، ج ۱، ص ۲۰۷-۲۱۰.
