پیش درآمد:حوادث ناگوار و مصیبت‌ها و خرابی‌های مهلک، جان‌فرسا و خارج از توان پیرامون خود، انسان را به خود خیره می‌کند، فکر و ذهن بشریت را به خود مشغول می‌نماید و فرد را به کنکاش و به دنبال علت به‌وجود آمدن این پدیده‌ها می‌کشاند و جملگی به تکاپو و حرکت و جستجو می‌افتند. دانشمندان بر این باورند که جهان هستی، نظامی است یکپارچه و هماهنگ و منظم، حوادث را یک نوع خلل می‌دانند و این اختلال ناشی از پدید آمدن یک‌سری عوامل و علت‌هاست و پیدایش زلزله از عوامل درونی و طبیعی زمین نظیر حرارات است.بدیهی است برای کسانی‌که به عالم غیب و خدا ایمان دارند و معتقدند که خداوند متعال خشم و رضا داشته و قدرت ابراز آن را به هر نحوی دارد و ملاک خشم و رضای او فقط عمل بندگان است. در این بخش از تحقیق می‌خواهیم به برخی از شبهات مهم و مشهور معترضین و منتقدین پاسخ بدهیم.
برخی از سؤالات مشهوری که در اذهان عموم می‌آید، آیا زلزله عذاب الهی است که برای بیدار شدن امت از خواب غفلت رخ می‌دهد یا که زلزله مانند برف و باران و باد نعمت الهی است. اگر زلزله عذاب الهی است، چرا مسلمانان حتی کودکان بی‌گناه هم گرفتار آن می‌شوند؟ و چرا این عذاب به مستحقین آن‌که نافرمانان و کافران هستند، نمی‌رسد؟ آیا زلزله یک اتفاق طبیعی و بدون اسباب است و یا این‌که این حادثه نیز می‌تواند اسباب و عللی داشته باشد؟
در اسلام، زلزله و دیگر بلاها همیشه نشانۀ عذاب نیستند؛ بلکه ممکن است: برای کفار، عذاب و هشدار و برای مؤمنان، امتحان و ترفیع درجات و برای گناهکاران، کفارۀ گناهان باشد، همان‌گونه که این موضوع قبلا در پرتو اقوال علمای کرام بیان گردید.
علامه دکتور قرضاوی رحمه‌الله در یکی از سخنراهایش در مورد حوادثی هم‌چون زلزله و آتش‌فشان چنین می‌فرماید: «زلزله‌ها و آتش‌فشان‌ها و سایر حوادث و رخدادهایی که بر سر بندگان می‌آیند، عقوبتی است از جانب خداوند متعال برای هلاکت و تباهی مستکبران و طغیان‌گران و تأدیبی است برای گناهکاران و فسادپیشگان و تنبهی است برای فراموش‌کنندگان و بی خبران و امتحان و آزمایشی است برای مؤمنان»[1]
اگر بخواهیم چگونگی این حوادث را در پرتو آیات مبارکۀ قرآن کریم و واقعات گذشتگان بررسی کنیم به نتایج خوبی در این مورد می‌رسیم و در می‌یابیم که خداوند متعال چه زیبا بندگانش را متوجه این موضوع نموده است.
الله تعالی در مورد امتحان بندگان چنین می‌فرماید: “ولنبلونکم بشيء من الخوف والجوع ونقص من الأموال والأنفس والثمرات وبشر الصابرین”[2] ترجمه: «بی‌گمان شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، کاهش و کمی در اموال و جان‌ها و میوه‌ها (محصولات) می‌آزماییم؛ و بشارت بده به صبر کننده‌گان».
گاهی خداوند متعال، برای تربیت و پرورش و رشد فضائل اخلاقی انسان بلاها و مصائب را می‌فرستد تا استعدادهای نهفته به سبب آن شکفته شوند و افراد در برابر آن یاد بگیرند تا از خود استقامت و پایداری نشان دهند و زنگ بیداری باشد، که انسان‌ها در سایۀ آن از خواب غفلت بیدار شوند: “ولقد أخذنا آل فرعون بالسنین ونقص من الثمرات لعلهم یذکرون”[3] ترجمه: «قوم فرعون را به خشکسالی و کمی میوه دچار نمودیم، تا شاید متذکر گردند؛ بنابراین از نظر آیات قرآن کریم، مصیبت‌ها و بلاها و زلزله‌ها به برخی از دلایل ذیل است:
گناه علت تمام گرفتاری‌ها است
در برخی از آیات قرآن کریم صریحاً حکومت و دخالت سرنوشت و این‌که هیچ حادثه‌ای در جهان رخ نمی‌دهد مگر به مشیت الهی و آن حادثه قبلاً در کتابی مضبوط بوده است، تأیید شده است از قبیل: «ما أصاب من مصیبة في الأرض ولا في أنفسکم إلا في کتاب من قبل أن نبراها إن ذلک علی الله یسیر.»[4]؛ ترجمه: هیچ مصیبتی در زمین یا در نفوس شما به شما نمی‌رسد مگر این که قبل از آن ظاهر کنیم، در کتابی ثبت شده و این بر خداوند متعال آسان است.
در جایی دیگر رب‌العالمین می‌فرماید: “وما أصابکم من مصیبة فبما کسبت أیدیکم”[5] ترجمه: «آنچه از مصیبت به شما می‌رسد از دستاورد خودتان است». در آیۀ دیگر می‌فرماید: “ما أصابک من حسنة فمن الله وما أصابک من سیئة فمن نفسک”[6] ترجمه: «آنچه از نیکی، به تو می‌رسد، از خدا و آنچه از بدی به تو می‌رسد از خود توست».
الله تعالی در آیۀ دیگر می‌فرماید: “وما کان الله لیظلمهم ولکن کانوا أنفسهم یظلمون”[7] ترجمه: «خداوند چنان نیست که بر آنان ستم کند ولی آنان خودشان بر خویشتن ستم می‌کنند».
و نیز در آیۀ دیگر می‌فرماید: “ظهر الفساد في البر والبحر بما کسبت أیدی الناس” [8]ترجمه: «در صحرا و دریا به واسطۀ کردار بد مردم، فساد و تباهی پدید آمده است».
رب‌العزة والجلال در جای دیگر می‌فرماید: “فکیف إذا أصابتهم مصیبة بما قدمت ایدیهم”[9] ترجمه: «چگونه است زمانی که مصیبت و گرفتاری آن‌ها را دریابد؛ برای آنچه دستان خودشان پیش فرستاده است؟»
در این آیه ترکیب «بما قدمت أیدیهم» به معنی اعمال و کرده‌های خود انسان است که قبل از خود آدمی، به عالم ملکوت بالا می‌رود و باعث نزول مصیبت می‌گردد و مصیبت، معنی عامی دارد هر نوع گرفتاری و رنج و عذاب را شامل می‌شود.
By محمد فاتح