نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی
قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان
بخش پنجاهم
خون؛ دریایی زنده و متحرک در بدن انسان
خون انسان در نظر کارشناسان و متخصصان، مانند دریایی وسیع و پُر از ناوگانی عظیم است. در این ناوگان، هر نوع سلول خون نقش خاص و بی‌بدیلی دارد که عملکرد آن مشابه کشتی‌های مختلف با مأموریت‌های گوناگون است:
کشتی‌های تأمین‌کننده و حمل مواد غذایی که همان «گلبول‌های سُرخ» هستند.
کشتی‌های دفاعی و جنگی که قابلیت مانور و مبارزه دارند و «گلبول‌های سفید» نامیده می‌شوند.
کشتی‌های نجات‌دهنده که در مواقع اضطراری از مرگ جلوگیری می‌کنند و همان «صفحات خون (صفائح دمویة)» هستند.
همچنین کشتی‌هایی که مواد غذایی مانند قند (گلوکوز) و پروتئین‌ها را حمل می‌کنند، و کشتی‌هایی که مواد زائد مانند اسید اوریک و اسید لاکتیک را از بدن خارج می‌سازند.
این نظام پیچیده به گونه‌ای است که تمامی اجزای خون آزادانه و بدون برخورد یا آسیب به یکدیگر در جریان‌اند و هماهنگی فوق‌العاده‌ای را به نمایش می‌گذارند.
ترکیب و ساختار خون
خون، مایعی سرخ‌رنگ و حیاتی است که از اجزای زیر تشکیل شده است:
گلبول‌های سُرخ (کریات الدم الحمراء): سلول‌هایی به شکل قرص با قطر حدود ۷ میکرون (۷ قسمت از هزارم میلی‌متر) و ضخامت کمتر از ۲ میکرون. این سلول‌ها حامل اکسیجن هستند و تعدادشان در بدن انسان تقریباً ۲۵ تریلیون (۲۵ هزار میلیارد) است.
اگر این گلبول‌های سُرخ را کنار هم بچینیم، به اندازه‌ای می‌شوند که می‌توانند کرۀ زمین را در طول خط استوا تا ۷ بار احاطه کنند.
در هر میلی‌متر مکعب خون حدود ۵ میلیون گلبول سُرخ وجود دارد.
خصوصیات شگفت‌انگیز گلبول‌های سُرخ
یکی از عجایب بیولوژیکی این است که قطر برخی از مویرگ‌های بدن به اندازه یا حتی کمتر از قطر یک گلبول سُرخ است. برای عبور از این رگ‌های بسیار باریک، گلبول سُرخ شکل خود را از قرص گرد به شکل بیضوی کشیده تغییر می‌دهد تا بتواند به راحتی در این مسیر باریک حرکت کند.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «سَنُرِیهِم ءَایَٰتِنَا فِی ٱلآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِم حَتَّىٰ یَتَبَیَّنَ لَهُم أَنَّهُ ٱلحَقُّ.»[1]؛ ترجمه: «ما نشانههایمان را در جهان هستی و در وجود خودشان به آنان نشان میدهیم، تا برای ایشان روشن شود که آن حق است.»
گلبول‌های سفید (کریات الدم البیضاء): سپاه دفاعی بدن
تعداد گلبول‌های سفید در بدن انسان حدود ۲۵ میلیارد است. این سلول‌ها در برابر بیماری‌ها و عوامل مهاجم خارجی دفاع می‌کنند و خصوصیات منحصر به فردی دارند، از جمله قابلیت عبور از گذرگاه‌های بسیار باریک به انعطاف فوق‌العاده.
مغز استخوان به طور مداوم و هر ثانیه حدود ۲.۵ میلیون گلبول سفید تولید می‌کند و به همین نسبت، گلبول‌های قدیمی می‌میرند و در عضو خاصی به نام «طحال» جمع‌آوری می‌شوند.
بیماری‌هایی مانند ایدز به شدت این سلول‌ها را هدف قرار داده و باعث کاهش شدید آن‌ها می‌شود که در نتیجه بدن به راحتی در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیر می‌شود.
صفحات خونی (صفائح الدم): عامل توقف خونریزی
در خون انسان حدود یک تریلیون صفحات خونی وجود دارد که نقش حیاتی در لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی دارند.
وقتی زخمی در بدن ایجاد می‌شود، این صفحات به سرعت به محل آسیب می‌آیند، به هم می‌چسبند و مانع خروج بیشتر خون می‌شوند. بدون این صفحات، حتی یک زخم کوچک ممکن است موجب خونریزی شدید و مرگبار شود.
خصوصیات فیزیکی خون و حفظ تعادل سیالیت و لزوجت
خون حاوی موادی است که به حفظ لزوجت (غلظت/چسپناکی) آن کمک می‌کنند. اگر خون خیلی رقیق باشد، به سرعت از بدن خارج شده و موجب خونریزی گسترده می‌شود؛ و اگر بیش از حد غلیظ باشد، جریان خون مسدود شده و مشکلات شدیدی ایجاد می‌کند.
در واقع، خون در تعادلی دقیق بین سیالیت و لزوجت قرار دارد که برای سلامت بدن حیاتی است.
پلاسمای خون و اجزای آن
پلاسمای[2] خون بخش مایع خون است که اجزای سلولی خون در آن معلق‌اند و حاوی پروتئین‌ها، مواد معدنی، و مواد مغذی است. این مایع نقش حمل و نقل مواد در بدن را برعهده دارد و یکی از شواهد بزرگ خلقت و نظم بی‌نظیر در بدن انسان است.
به طور خلاصه باید گفت که خون به عنوان مایع حیات‌بخش، مجموعه‌ای شگفت‌انگیز و هماهنگ از سلول‌ها و مواد مختلف است که هر یک به نحوی خاص در حفظ سلامتی و حیات انسان نقش ایفا می‌کنند.
این حقیقت علمی بزرگ‌ترین نشانه‌ای است بر قدرت و حکمت خداوند، چنانکه در قرآن مجید نیز تصریح شده است: «وَفِی أَنفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ.»[3]؛ ترجمه: «و نیز در وجودتان (نشانه‌هایی است) آیا نمی‌بینید؟.»[4]
ادامه دارد…
بخش قبلی | بخش بعدی
[1]. فصلت: ۵۳.
[2]. پلاسما (Plasma): بخش مایع زردرنگ خون است که حدود ۵۵٪ حجم خون را تشکیل می‌دهد. این مایع، سلول‌های خونی (گلبول‌های سرخ، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها) را در خود معلق نگه می‌دارد و مواد مختلف را جابه‌جا می‌کند.
[3]. ذاریات: ۲۱.
[4]. موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة: ج ۱، ص ۱۴۶-۱۴۸.
