نویسنده: عبدالحی لیان
الگوی تربیت الهی در خانوادۀ انبیاء علیهم‌الصلاةو‌السلام
بخش پنجاه‌وسوم
آموزه‌های تربیتی داستان یعقوب علیه‌السلام
یعقوب علیه‌السلام فرزند اسحاق، و اسحاق فرزند ابراهیم علیهم‌السلام است. فرشتگانی که خداوند متعال برای نابودی قوم لوط فرستاده بود، ابراهیم علیه‌السلام و همسرش را به تولد اسحاق و از پس او، یعقوب بشارت دادند. خداوند متعال می‌فرماید: “وَامْرَأَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَاقَ یعْقُوبَ”[1] ترجمه: «همسر ابراهیم (ساره كه در آنجا) ایستاده بود (از این خبر كه آنان فرشتگان خدایند و برای نجات برادرزادۀ شوهرش لوط و سایر مؤمنان از دست كفّار آمده‌اند شادمان شد و) خندید، ما (توسّط همان فرشتگان) بدو مژده (تولّد) اسحاق (از او)، و به دنبال وی (تولّد) یعقوب (از فرزندش اسحاق) را دادیم».
هنگامی که همسر ابراهیم علیه‌السلام از این بشارت آگاه شد، گفت: “قَالَتْ یا وَیلَتَى أَأَلِدُ وَأَنَاْ عَجُوزٌ وَهَذَا بَعْلِی شَیخاً إِنَّ هَذَا لَشَیءٌ عَجِیبٌ”[2] ترجمه:«گفت: ای وای! آیا من كه پیرزنی هستم و این هم (ابراهیم) شوهرم كه پیرمردی می‌باشد، فرزندی می‌زایم! این چیز شگفتی (و محالی) است (مگر ممكن است از ما دو نفر انسان فرتوت و فرسوده، بچّه‌ای پدید آید؟!)».
فرشتگان بشارت‌دهنده در پاسخ به این تعجب فرمودند: “قَالُواْ أَتَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَتُ اللّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَیكُمْ أَهْلَ الْبَیتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَّجِیدٌ”[3] ترجمه: «گفتند: آیا از كار خدا شگفت می‌كنی؟ ای اهل بیت (نبوّت)! رحمت و بركات خدا شامل شما است (پس جای تعجّب نیست اگر به شما چیزی عطاء كند كه به دیگران عطاء نفرموده باشد). بی‌گمان خداوند ستوده (در همۀ افعال و) بزرگوار (در همۀ احوال) است».
نبوت یعقوب علیه‌السلام
خداوند متعال نبوت را در نسل ابراهیمعلیه‌السلام، یعنی در فرزندانش اسماعیل و اسحاقعلیهما‌السلام قرار داد. خداوند متعال می‌فرماید: “وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِی ذُرِّیتِهِ النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ وَآتَینَاهُ أَجْرَهُ فِی الدُّنْیا وَإِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ”[4] ترجمه: «ما به ابراهیم اسحاق و (نواسه‌اش) یعقوب را عطاء كردیم، و در دودمان او نبوّت قرار دادیم و كتاب (آسمانی برای آنان فرستادیم) و در دنیا پاداش او را دادیم، و وی در آخرت از زمرۀ صالحان است.
و می‌فرماید: “إِنَّا أَوْحَینَا إِلَیكَ كَمَا أَوْحَینَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِیینَ مِن بَعْدِهِ وَأَوْحَینَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَعِیسَى وَأَیوبَ وَیونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَیمَانَ وَآتَینَا دَاوُودَ زَبُوراً”[5] ترجمه: «ما به تو (ای پیغمبر، قرآن و شریعت را) وحی كردیم، همان‌گونه كه پیش از تو به نوح و پیغمبران بعد از او وحی كردیم، و (همان‌گونه كه) به ابراهیم، اسحاق، یعقوب، نوادگان (او كه برخی از آنان پیغمبران خدا بودند)، عیسی، ایوب، یونس، هارون و سلیمان وحی كردیم، و به داود زبور دادیم».
و نیز می‌فرماید:“وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیعْقُوبَ أُوْلِی الْأَیدِی وَالْأَبْصَارِ * إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ * وَإِنَّهُمْ عِندَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَینَ الْأَخْیارِ”[6] ترجمه: «(ای پیغمبر!) از بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب سخن بگو، آنان كه دارای قدرت و بینش (كافی و قوی دربارۀ امور زندگانی و رموز آئین یزدانی) بودند. ما آنان را با صفت خاصّی ویژگی بخشیدیم كه یاد (همیشگی ایشان از) سرای آخرت بود. ایشان در پیشگاه ما از زمرۀ برگزیدگان بس نیك و نیكوكارند».
و می‌فرماید: “فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا یعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیعْقُوبَ وَكُلّاً جَعَلْنَا نَبِیاً * وَوَهَبْنَا لَهُم مِّن رَّحْمَتِنَا وَجَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیاً”[7] ترجمه: «هنگامی كه از آنان و از چیزهائی كه بجز خدا می‌پرستیدند، كناره‌گیری كرد (و از میان ایشان هجرت نمود)، ما بدو اسحاق و (از اسحاق) یعقوب بخشیدیم، و هر یك از آنان را پیغمبر بزرگی كردیم. و رحمت خویش را شامل ایشان كردیم (و در پرتو آن به خیر و خوبی دنیا و آخرت رسیدند) و آنان را نیكونام و بلندآوازه كردیم».
و همچنین می‌فرماید: “وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیعْقُوبَ نَافِلَةً وَكُلّاً جَعَلْنَا صَالِحِینَ* وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَینَا إِلَیهِمْ فِعْلَ الْخَیرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِینَ”[8] ترجمه: «ما به ابراهیم اسحاق و یعقوب را به عنوان ارمغانی عطاء كردیم، و همه (افراد مذكور، یعنی ابراهیم و لوط و اسحاق و یعقوب) را مردانی شایسته و بایسته نمودیم. ما آنان را پیشوایانی نمودیم كه برابر دستور ما (مردمان را به كارهای نیك، راهنمائی و) رهبری می‌كردند، و انجام خوبی‌ها و اقامۀ نماز و دادن زكات را بدی‌شان وحی كردیم، و آنان تنها ما را می‌پرستیدند».
شخصیت یعقوب علیه‌السلام در قرآن
بدین ترتیب، یعقوب علیه‌السلام پیامبر و پیشوایی بود که مردم را با بصیرت فرا می‌خواند، خیرخواه بود و نماز را برپا می‌داشت.
قرآن کریم جزئیات مفصلی از زندگی یعقوب، پدرش اسحاق، یا عمویش اسماعیل (علیهم وعلی نبینا وعلی الأنبیاء جمیعاً أفضل الصلوات وأزکی التسلیمات) بیان نکرده است؛ بلکه تنها برخی صفات نیکو و ویژگی‌های ستوده‌ای را که داشتند، ذکر نموده است. از دعوت، اقوام و زندگی فردی آنان چیز زیادی نیامده است. با این حال، قرآن به موضوع مفقود شدن فرزندش، یوسف علیه‌السلام، بر اثر توطئه‌ای که برادرانش از روی کینه و حسد چیدند، اشاره کرده است و نیز رخدادهای پی‌درپی پس از آن توطئه و سپس پیدا شدن آن فرزند گرامی را ذکر نموده است.
به همین دلیل، ما در صفحات آتی تنها به حوادثی از زندگی یوسف علیه‌السلام که به او، پدرش و برادرانش مربوط می‌شود و با پژوهش ما در ارتباط است، خواهیم پرداخت. «و بالله المستعان»
ادامه دارد…
بخش قبلی | بخش بعدی
[1]. هود:۷۱.
[2]. هود:۷۲.
[3]. هود:۷۳.
[4]. عنکبوت:۲۷.
[5]. النساء: ۱۶۳.
[6]. ص: ۴۷-۴۵.
[7]. مریم: ۵۰-۴۹.
[8]. انبیاء: ۷۳-۷۲.
