نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی
قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان
بخش چهل‌وچهارم
بررسی علمی جنین و جریانات روانی
درک جریانات زیستی و روانی جنین در دوران بارداری یکی از مباحث حیاتی در علوم طبی و روان‌شناسی رشد است. یافته‌های علمی جدید نشان می‌دهد که جنین موجودی زنده و فعال است که علاوه بر رشد فیزیولوژیکی، دارای واکنش‌های عصبی، یادگیری‌های اولیه و جواب‌های روانی به محرک‌های محیطی می‌باشد. این واقعیت، بازتاب‌دهندۀ حکمت پیچیده و هماهنگی دقیق نظام‌های بیولوژیک و روانی در بدن انسان است.
نگرش تاریخی و تحول در فهم جنین
در طب قدیم، جنین به مثابۀ ساختاری ابتدایی با حداقل حیات شناخته می‌شد؛ موجودی شبیه به یک «کُرَه» یا «غُدَّه» که صرفاً از طریق تغذیه و شرایط محیطی رشد می‌کند و حرکاتش را به عنوان جواب‌های غیرارادی به محرک‌ها قلمداد می‌کردند.
اما پیشرفت‌های تکنالوجی تصویربرداری غیرتهاجمی نظیر سونوگرافی سه‌بعدی و چهار‌بعدی، MRI جنین، و تکنالوجی ضبط فعالیت مغزی (مانند fMRI و EEG در رحم) امکان مطالعۀ عملکرد دقیق مغز و نظام عصبی جنین را فراهم آورده است. به واسطۀ این تکنولوجی‌ها، دانشمندان قادر شده‌اند جرایانات پیچیده‌ای از جمله یادگیری، واکنش به محرک‌های شنیداری و وضعیت‌های عاطفی مادر را در جنین تشخیص دهند.
واکنش‌های فیزیولوژیکی و عصبی جنین
مطالعات کنترلشده نشان داده‌اند که جنین از هفته‌های میانی بارداری، نسبت به محرک‌های محیطی واکنش‌های قابل سنجشی از خود نشان می‌دهد. برای مثال:
منعکس شرطی: در آزمایشی، مادران سیگاری در ماه ششم بارداری پس از قرار گرفتن در معرض دود سیگار، افزایش قابل توجهی در ضربان قلب جنین مشاهده شد که نشان‌دهندۀ یادگیری و واکنش عصبی جنین است.
واکنش به تشویش روانی مادر: تشویش و هیجانات منفی مادر (مانند خشم و اضطراب) منجر به افزایش هورمون‌های تشویش مانند کورتیزول در خون مادر می‌شود که این ترکیبات از طریق جفت به جنین منتقل و باعث تغییرات در تنظیم نظام عصبی مرکزی جنین می‌گردد، اختلالات قلبی-عروقی و حرکتی جنین از جمله پیامدهای آن است.
پیوند روانی مادر و جنین و تأثیر آن بر رشد روانی
روان‌شناسی رشد نشان داده است که ارتباط عاطفی و روانی میان مادر و جنین، در توسعۀ سلامت روانی و عاطفی کودک پس از تولد نقش حیاتی دارد:
علاقۀ مادر به بارداری: هنگامی که مادر نسبت به حاملگی رضایت و علاقه داشته باشد، پیام‌های هورمونی و روانی مثبتی به جنین منتقل می‌شود که موجب آرامش و رشد بهتر نظام عصبی او می‌گردد. حرکات لطیف جنین در رحم، جواب به این احساسات است.
بارداری ناخواسته و بی‌توجهی روانی: در مواردی که مادر نسبت به بارداری بی‌علاقه یا مخالف باشد، قطع ارتباط عاطفی باعث بروز واکنش‌های تشویش‌زا در جنین شده که ممکن است به‌شکل اختلالات رفتاری، اضطراب و کاهش رشد جسمانی بروز کند. پس از تولد، این کودکان ممکن است رفتارهایی مانند بی‌توجهی به تغذیه و وابستگی به سایر منابع آرامش را نشان دهند.
تأثیر عوامل رفتاری و محیطی مادر بر جنین
الگوهای خواب و رفتارهای روزانۀ مادر نیز بر جنین تأثیر قابل توجهی دارد:
مطالعات نشان داده‌اند که مادران با الگوی خواب شب‌زنده‌داری، فرزندانی با تمایل به بیداری شبانه و برعکس دارند.
همچنین وجود حمایت روانی و جسمی از مادر در دوران بارداری و به خصوص در زمان زایمان، باعث بهبود گردش خون جفتی و جنینی، کاهش احتمال هیپوکسی (کمبود اکسیجن) و بهبود عملکردهای روانی و جسمانی جنین می‌گردد.
نقش شرایط روانی و محیطی در تسهیل جریان زایمان و سلامت طفل
تحقیقات طب روان و تولد نشان داده‌اند که حضور فرد مورد اعتماد و حمایت‌گر کنار مادر در هنگام زایمان، کاهش سطح اضطراب و تشویش را موجب شده و با افزایش جریان خون به رحم، خطرات ناشی از کاهش اکسیجن رسانی به جنین را کاهش می‌دهد. این امر نقش مهمی در پیشگیری از ناهنجاری‌های عصبی، اختلالات روانی و تأخیرهای رشد شناختی پس از تولد دارد.
در اخیر فشرده باید گفت که تحقیقات علمی معاصر نشان می‌دهد که جنین دارای فعالیت‌های عصبی، روانی و فیزیولوژیکی پیچیده‌ای است که تحت تأثیر مستقیم وضعیت روانی، رفتاری و محیطی مادر قرار دارد. این ارتباط پویا و دقیق، بیانگر یک نظام هماهنگ شده است که در آن عوامل زیستی و روانی با هم تعامل دارند تا سلامت و توسعۀ بهینۀ کودک را تضمین کنند. توجه به این واقعیت‌ها در مراقبت‌های پیش از تولد و تعلیمات روان‌شناسی باروری اهمیت فراوان دارد و هرگونه نادیده‌گرفتن آن می‌تواند پیامدهای منفی قابل توجهی بر نسل آینده داشته باشد.
اینجا است که الله جلّ‌جلاله میفرماید: «وَفِیٓ أَنفُسِكُمۡ أَفَلَا تُبصِرُونَ»[1]؛ ترجمه: «و در خودِ وجود شما (انسانها، نشانههای روشن و دلائل مُتقِن برای شناخت خدا و پی بردن به قدرت او) است. مگر نمی‌بینید؟»[2]
ادامه دارد…
بخش قبلی | بخش بعدی
[1]. ذاریات: ۲۱.
[2]. فشرده از: موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة، ج ۱، ص ۹۸-۱۰۱.
