نویسنده: مهاجر عزیزی
تحلیل و نقد مدرنیزم (نوگرایی) در پرتو اسلام
بخش بیست‌وپنجم
شبهات پیروان مدرنیزم در انکار حجیت سنت
۲. شبهۀ دوم
اهل تجدد و منکران حدیث این شبه را مطرح می‌کنند که قرآن در جاهای مختلف، آیات خود را «بینات» گفته است. این هم به صراحت دلالت دارد بر این‌که خود قرآن واضح است و نیاز به توضیح دیگر ندارد.
پاسخ:
در پاسخ این شبهه باید گفت: اولاً: این مطلب یعنی «بینات» شامل مسایل عقاید بنیادی مانند دلایل توحید، رسالت و معاد است که این‌ها کاملاً واضح و آشکارند و با اندکی تأمل و تفکر قابل فهم هستند. ولی غیر از این، مسایل دیگر مثل معاملات، متشابهات و بعض احکام دیگر آسان نیستند و «بینات» آن‌ها را شامل نمی‌گیرد و برای توضیح آن‌ها پیامبر نیاز است؛ چنان‌که بسیاری از معاملات و احکام به‌طور مجمل ذکر شده است و آن را پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌وسلم با احادیث گهربار خود تفسیر و توجیه کرده‌اند.
دوماً: درست است که قرآن «بیّن» است، اما این به‌معنای بی‌نیازی از بیان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نیست؛ چنان‌که قرآن نیز وظیفۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را تبیین و تفسیر قرآن قرار داده است؛ چنان‌که فرموده است: «وأنزلنا إلیک الذکر لتبین للناس ما نزل إلیهم»[1]
سوماً: قرآن احکامی دارد که بدون سنت فهمیده نمی‌شوند:
۱. قرآن فرموده است: «أقیموالصلاة» ولی تعداد رکعات، کیفیت ادای آن و همچنان اوقاتش در سنت آمده است.
۲. در قرآن به ادای زکات امر شده است؛ اما در مورد نصاب، مقادیر و… آن چیزی نیامده است و آن‌ها در سنت بیان شده‌اند.
۳. در قرآن بر ادای حج و عمره امر شده است: «وأتموا الحج والعمرة لله» اما جزییات مناسک حج در سنت بیان شده است.
۴. در مورد فرضیت روزه در قرآن ذکر شده است، اما جزییات و مسایل آن از سنت معلوم شده است.
۳. شبهۀ سوم
نوگرایان و اهل تجدد برای انکار حجیت سنت، براین ماجرا نیز استدلال می‌کنند که حضرت رسول اکرمصلی‌الله‌علیه‌وسلم انصار مدینه را از «تأبیر» درخت‌های خرما منع فرمودند. بعد اتفاقاً همان سال درخت‌ها محصول خوب نداد و ثمرات‌شان مرغوب نبود. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم بعد از این‌که از این جریان اطلاع یافتند، فرمودند: «انتم أعلم بأمور دنیاکم» یعنی «شما در امور دنیای‌تان آگاه‌تر هستید».
پاسخ:
ارشادات و فرموده‌های پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم دارای دو جنبه است:
۱. آن بخشی از بیانات و ارشادات ایشان که به‌عنوان رسول و شارع عرض فرموده‌اند. این دسته از بیانات آن‌ها دارای جنبۀ تشریعی و بیان احکام است.
۲. بخشی دیگر از بیانات ایشان جنبۀ مشورتی داشته‌اند، یعنی به‌عنوان مشوره برای اصحاب و مسلمان مطرح می‌کرده‌اند. این گفتۀ ایشان «انتم أعلم بامور دنیاکم» متعلق به نوع دوم است. پس این جمله هیچ دلیلی برای انکار سنت شده نمی‌تواند، پس این استدلال کاملاً باطل و هیچ‌گونه جنبۀ علمی و منطقی ندارد.
۳. دیگر این‌که پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای تشریع و تبیین شریعت و احکام شرعی مبعوث شده‌اند، نه برای تبیین و توضیح هر امور دنیوی از قبیل زراعت و معماری و… . این‌ها مواردی‌اند که با تجربه و تخصص می‌توان به آن‌ها مهارت حاصل نمود. بناءً شریعت هم در امور دنیوی میدان را برای عقل و تجربه باز گذاشته است که این خود نشانۀ کمال شریعت است نه نقص آن.
۴. شبهۀ چهارم
احادیث برای صحابه رضی‌الله‌عنهم و کسانی‌که در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌زیسته‌اند، حجت بود، اما برای ما حجت نیستند. این از جمله اساسی‌ترین شبهات اهل تجدد بر انکار حجیت سنت است.
پاسخ:
این نظریه و شبهۀ مدرنیست‌ها و منکران حدیث، یک شبهۀ به‌دور از عقل و منطق است؛ یعنی آن‌ها گویا رسالت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را مختص به دوران صحابه رضی‌الله‌عنهم می‌دانند، در حالی‌که آیات فراوانی وجود دارند مبنی بر این‌که این نظریه را به صراحت رد می‌کند و ثابت می‌نماید که رسالت آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم جهانی و همیشگی تا برپایی قیامت است:
۱. «قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا»[2] ترجمه: «بگو: ای مردم! بی‌گمان من فرستادۀ خدا به سوی همۀ شما هستم.»
۲. «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ»[3] ترجمه: «و ما تو را نفرستادیم مگر برای همۀ مردم، در حالی‌که بشارت‌دهنده و بیم‌دهنده‌ای؛ ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.»
۳. «تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَىٰ عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا»[4] ترجمه: «پربرکت و بزرگوار است آن (خداوند) که فرقان [= قرآن، جداکنندۀ حق از باطل] را بر بندۀ خویش نازل کرد تا برای جهانیان بیم‌دهنده باشد.»
۴. «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ»[5] ترجمه: «و ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.»
علامه مفتی تقی عثمانی حفظه‌الله‌تعالی نیز بر رد این نظریه می‌گوید: «پرسش اساسی این است که آیا برای فهم قرآن نیازی به تعلیم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم وجود دارد یا نه؟ اگر نیازی نیست، پس فرستادن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم به چه منظوری بوده است؟ و اگر به فرستادن رسول نیاز است، شگفت‌آور است که صحابه به تعلیماتش نیازمند بوده‌اند، ولی ما بی‌نیاز باشیم. در حالی‌که خود صحابه رضی‌الله‌عنهم شاهد نزول قرآن بودند، از اسباب نزول آیات کاملاً مطلع می‌شدند، و در محیط نزول قرآن زندگی می‌کردند؛ در حالی‌که ما از همۀ این موارد محروم هستیم.»[6]
ادامه دارد…
بخش قبلی | بخش بعدی
[1]. نحل: ۴۴.
[2]. سورۀ اعراف، آیۀ ۱۵۸.
[3]. سورۀ سبأ، آیۀ ۲۸.
[4]. سورۀ فرقان، آیۀ ۱.
[5]. سورۀ انبیاء، آیۀ ۱۰۷.
[6]. حجیت حدیث، ص ۱۹.
