قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان «بخش بیست‌­وهفتم»

نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی

قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان 

بخش بیست‌­وهفتم 

راز برزخ میان دریاها در پرتو قرآن و علم

قرآن کریم به‌عنوان کتابی هدایت‌گر، افزون بر هدایت معنوی، اشاراتی دقیق و گاه شگفت‌انگیز به پدیده‌های طبیعی دارد که امروزه علم نوین آن‌ها را کشف یا تأیید کرده است. از جملۀ این اشارات، وجود «برزخ» میان دو آب متفاوت -یکی شیرین و دیگری شور- در دو سورۀ «فرقان» و «الرحمن» است. این آیات، پرده از پدیده‌ای طبیعی برمی‌دارند که انسان، هرچند قرن‌ها مشاهده کرده؛ اما تنها در دهه‌های اخیر به تبیین علمی آن دست یافته است.

آیات قرآنی و مفهوم برزخ

در سورۀ فرقان، چنین آمده است:«وَهُوَ ٱلَّذِي مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَيۡنِ هَٰذَا عَذۡبٞ فُرَاتٞ وَهَٰذَا مِلۡحٌ أُجَاجٞ وَجَعَلَ بَيۡنَهُمَا بَرۡزَخٗا وَحِجۡرٗا مَّحۡجُورٗا»؛ ترجمه: «الله  ذاتی  است كه دو دريا را در كنار هم روان مي­سازد (و بر اثر وزن مخصوص، يعني تفاوت درجۀ غلظت آب شور و شيرين، آميزه همديگر نمي­شوند و) اين يكي شيرينِ شيرين است، و آن ديگر شورِ شور! خداوند متعال در ميان آن دو حاجز و مانعي ايجاد كرده است كه آن­ها را كاملاً از هم جدا ساخته است.»

و در سورۀ الرحمن آمده است: «مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَيۡنِ يَلۡتَقِيَانِ ۱۹ بَيۡنَهُمَا بَرۡزَخٞ لَّا يَبۡغِيَانِ ۲۰» [الرحمن: ۱۹ و۲۰]

ترجمه: «دو درياي (مختلف شيرين و شور، و گرم و سرد) را در كنار هم روان كرده است و مجاور يكديگر قرار داده است؛ اما در ميان آن دو حاجز و مانعي است كه نمي­گذارد يكي با ديگري بياميزد و سركشي كند.»

در این آیات، قرآن کریم به پدیده‌ای اشاره می‌کند که علی‌رغم تماس ظاهری دو تودۀ آبی با خصوصیات متفاوت، میان آن‌ها مانعی وجود دارد که مانع از امتزاج کامل آن‌ها می‌شود.

شواهد تجربی از طبیعت

اگرچه این پدیده هزاران سال است که در برخی نقاط کره زمین قابل مشاهده بوده، انسان تنها در قرون اخیر به بررسی علمی آن پرداخته است، نمونه‌های قابل مشاهده‌ای از این پدیده عبارت اند از:

رودخانه‌های بنگله­دیش (چانگام و اراکان): در این منطقه، دو رودخانه با ماهیت متفاوت (یکی با آب شیرین و دیگری شور) به هم می‌پیوندند؛ اما در محل اتصال، خطی مرزی و مرئی میان آن‌ها وجود دارد.

پُل اتک، پاکستان: در این نقطه، رودخانه‌ای که از کوه‌های افغانستان سرچشمه می‌گیرد، با رودخانه‌ای دیگر از کوه‌های پاکستان در محل «پُل اتک» تلاقی می‌یابند. ناظر از بالای پل به‌وضوح می‌تواند مرز میان دو آب را مشاهده کند؛ یکی تیره‌تر و دیگری روشن‌تر.

تلاقی رود آمازون و رود ریو نگرو، برزیل: دو جریان متفاوت از آب، کیلومترها در کنار هم حرکت می‌کنند بی‌آن‌که با هم مخلوط شوند، به‌دلیل تفاوت دما، غلظت، سرعت جریان و چگالی.

تبیین علمی پدیدۀ برزخ: کشش سطحی و تفاوت خواص فیزیکی

پدیده‌ای که قرآن کریم از آن به‌عنوان «برزخ» نام می‌برد، در فیزیک با پدیده‌ای به نام «کشش سطحی» (Surface Tension) یا «مرزهای فاز سیال» توضیح داده می‌شود.

کشش سطحی به نیرویی اطلاق می‌شود که مولکول‌های سطح یک مایع را در کنار یکدیگر نگه می‌دارد و مانع از پاشش یا آمیختگی آن با مایع دیگر می‌شود، مگر در شرایط خاص، در مورد دو آب با خصوصیات فیزیکی متفاوت (مثلاً شور و شیرین)، اختلاف در دما، چگالی، میزان نمک، فشار بخار و سایر عوامل فیزیکی، مانع از اختلاط فوری آن‌ها می‌شود. به عبارت دیگر، یک مرز یا پوستۀ نامرئی اما مقاوم، همچون برزخی طبیعی، میان آن‌ها ایجاد می‌شود.

مثال ساده: اگر پیاله­ای را پُر از آب کنید، سطح آن اندکی بالاتر از لبۀ پیاله خواهد رفت پیش از آنکه بریزد. دلیل این امر، نیروی کشش سطحی است که مولکول‌های آب را در کنار هم نگه داشته و از پاشش فوری آن جلوگیری می‌کند. اگر سوزن فلزی کوچکی را با دقت روی سطح آب بگذارید، بدون آنکه فرو برود، روی سطح باقی می‌ماند. این پدیده، نشانگر استحکام لایۀ سطحی مایع است.

در مورد دریاها و رودها، همین نیرو در مقیاس وسیع‌تری عمل کرده و در کنار عوامل دیگر چون دما و چگالی، باعث شکل‌گیری «برزخ» می‌شود.

تطبیق علم با قرآن کریم: هماهنگی شگفت‌انگیز

نکتۀ جالب توجه در آیات فوق آن است که قرآن کریم نه‌تنها از وجود تفاوت بین دو نوع آب خبر می‌دهد؛ بلکه به وجود مانعی طبیعی میان آن‌ها اشاره دارد؛ مانعی که مانع اختلاط کامل و فوری آن‌ها می‌شود. این هماهنگی میان اشکتشافات علمی معاصر و کلمات قرآنی (نظیر «برزخ» و «حِجر محجور») نه تنها عجیب نیست؛ بلکه نشان‌دهندۀ ظرافت زبانی قرآن کریم در بیان واقعیاتی است که بعدها علم آن‌ها را کشف کرده است.

البته باید تأکید شود که قرآن کریم کتاب علوم تجربی نیست و هدف آن بیان قوانین طبیعی صرف نیست؛ بلکه هدایت معنوی است. با این‌حال، اشارات علمی آن گاه چنان دقیق و رازگشاست که به عنوان نشانه‌ای از اعجاز بیانی آن مورد توجه محققین قرار گرفته است.

به عنوان خلاصه می­توان گفت که پدیدۀ «برزخ میان دو جریان آبی متفاوت»، نمونه‌ای آشکار از هماهنگی قرآن کریم با واقعیت‌های علمی است، هرچند انسان قرن‌ها شاهد این پدیده بوده؛ اما تنها در دوران معاصر توانسته قوانین حاکم بر آن -از جمله کشش سطحی، تفاوت چگالی، دما و فشار- را به‌دُرُستی تحلیل کند. قرآن کریم؛ اما، قرن‌ها پیش، با عباراتی دقیق، روشن و نافذ به وجود این مرز طبیعی اشاره کرده بود.

از این منظر، آیات یادشده نه‌تنها سندی از دقت علمی قرآن کریم محسوب می‌شوند؛ بلکه نشانی از ظرافت خلقت و نظم حاکم بر طبیعت نیز به‌شمار می‌آیند؛ نظمی که مؤمن را به خالق متعال و قانون‌گذار این هستی هدایت می‌کند. ^([1])

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی