نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی
قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان
بخش بیست‌ودوم
کهکشان‌ها، تلسکوپ‌های غول‌آسا و عظمت کیهان
آغاز یک خبر شگفت‌انگیز
چهار سال پیش، یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های فضایی تاریخ بشر آغاز شد: پرتاب یک فضاپیما با تلسکوپی عظیم که عدسی آن قطر هشت متر داشت. این تلسکوپ فضایی، با سرعتی بالغ بر چهل هزار مایل در ساعت (نزدیک به ۶۵ هزار کیلومتر در ساعت)، با هدف کشف رازهای نهفتۀ کیهان به سوی فضا پرتاب شد.
اکنون، بنابر گزارش یکی از شبکه‌های خبری جهانی، این فضاپیما که به احتمال زیاد در نزدیکی سیارهۀ مشتری قرار دارد، موفق به ارسال تصویری حیرت‌انگیز شده است: تصویر یک کهکشان ناشناخته که به تازگی کشف شده است؛ اما نکتۀ حیرت‌آور، فاصلۀ این کهکشان است:«صدها میلیارد سال نوری از زمین».
برای درک عمق این شگفتی، باید بدانیم که تاکنون دورترین کهکشان مشاهده‌شده، حدود بیست میلیارد سال نوری از زمین فاصله داشته است، این در حالی‌ست که نزدیک‌ترین ستارۀ سوزان به زمین، تنها «چهار سال نوری» با ما فاصله دارد. برای رسیدن به آن ستاره با وسایل نقلیۀ زمینی، نیاز به «پنجاه میلیون سال» سفر بی‌وقفه داریم!
پس چگونه ممکن است تصویری از کهکشانی با فاصلۀ صدها میلیارد سال نوری به دست ما برسد؟ جواب در رازهای پیچیدۀ فضا، زمان و انبساط عالم نهفته است؛ اما فراتر از اطلاعات علمی، این پدیده‌ها آدمی را به تأملی عمیق وامی‌دارند: ﵟفَلَآ أُقۡسِمُ بِمَوَٰقِعِ ٱلنُّجُومِ ۰ وَإِنَّهُۥ لَقَسَمٞ لَّوۡ تَعۡلَمُونَ عَظِيمٌ ﵞ [سورۀ واقعه: ۷۵–۷۶]
ترجمه: «سوگند به جايگاههاي ستارهها و محل طلوع و غروب آنها! و اين قطعاً سوگند بسيار بزرگي است، اگر (دربارۀ مفهوم آن بينديشيد، و از علم نجوم و ستارهشناسي، چيزي) بدانيد.»
درک مفاهیم نجومی: سال نوری، سرعت نور و ابعاد عالم
سال نوری، واحدی است برای سنجش فاصله‌های عظیم در کیهان. یک سال نوری برابر است با «۹٫۴۶ تریلیون کیلومتر»؛ یعنی فاصله‌ای که نور در یک سال با سرعت ۳۰۰٬۰۰۰ کیلومتر در ثانیه طی می‌کند. به عنوان مثال:
ماه: حدود یک ثانیه نوری از زمین فاصله دارد.
آفتاب: حدود هشت دقیقه نوری با ما فاصله دارد.
ستارۀ قطبی: حدود چهار هزار سال نوری.
کهکشان آندرومدا (زن بازو‌بسته): حدود دو میلیون سال نوری.
اما کهکشان تازه‌کشف‌شده، «صدها میلیارد سال نوری» از ما فاصله دارد. این یعنی نوری که اکنون از آن دریافت کرده‌ایم، «صدها میلیارد سال در راه بوده است»؛ زمانی پیش از آن‌که حتی زمین شکل بگیرد؛ البته درک این فاصله‌ها با ذهن انسانی تقریباً ناممکن است؛ اما دانش کیهانی، گاه ما را به درک نسبی عظمت هستی نزدیک می‌کند.
حقیقت کهکشان‌ها: جزایر شناور در اقیانوس هستی
کهکشان‌ها، مجموعه‌های عظیمی از ستارگان، سحابی‌ها، غبارهای کیهانی، میدان‌های مغناطیسی، سیارات، دنباله‌دارها و سایر اجرام آسمانی‌اند، آنها همچون جزایری بزرگ در اقیانوس بی‌کران کیهان شناورند.
در حالی‌که چشم غیرمسلح انسان تنها سه کهکشان را می‌تواند ببیند (راه شیری، ابر ماژلان بزرگ و کوچک)، تلسکوپ‌های پیشرفته توانسته‌اند «بیش از هزار میلیارد کهکشان» را رصد کنند! برآورد دانشمندان نشان می‌دهد که ممکن است در کل عالم، بیش از «یک تریلیون کهکشان» وجود داشته باشد. هر کهکشان، خود شامل صدها میلیارد ستاره است.
برای نمونه، کهکشان ما (راه شیری) بیش از «۱۵۰ هزار سال نوری طول» دارد و ما تنها ذره‌ای ناچیز در دل آن هستیم. «فَلَآ أُقۡسِمُ بِمَوَٰقِعِ ٱلنُّجُومِ 75 وَإِنَّهُۥ لَقَسَمٞ لَّوۡ تَعۡلَمُونَ عَظِيمٌ ۷۶» [سورۀ واقعه: ۷۵–۷۶] ترجمه: «سوگند به جايگاههاي ستارهها و محل طلوع و غروب آنها! و اين قطعاً سوگند بسيار بزرگي است، اگر (دربارۀ مفهوم آن بينديشيد، و از علم نجوم و ستارهشناسي، چيزي) بدانيد.»
حرکت در کیهان: از زمین تا مرزهای ناشناخته
هر آنچه در عالم است، در حرکت است:
زمین با سرعت ۱۶۰۰ کیلومتر در ساعت به دور خود می‌چرخد.
زمین با سرعت ۳۰ کیلومتر در ثانیه به دور آفتاب می‌گردد.
آفتاب با سرعت ۲۰۰ کیلومتر در ثانیه به سوی مرکز کهکشان در حرکت است.
کل کهکشان راه شیری نیز با سرعتی حدود «۲۴۰٬۰۰۰» کیلومتر در ثانیه در حال حرکت در فضاست؛ یعنی تقریباً نزدیک به «۸۰٪ سرعت نور!
آفتاب برای یک دور کامل به دور مرکز کهکشان، نیاز به حدود «۲۵۰ میلیون سال» دارد. این ارقام نه‌تنها حیرت‌انگیز؛ بلکه نشانه‌ای از دقت و عظمت نظام هستی‌اند. «وَٱلسَّمَآءِ ذَاتِ ٱلرَّجۡع» [سورۀ طارق: ۱۱] ترجمه: «سوگند به آسمان برگرداننده (امواج راديوئي و بخارهاي آب به صورت برف و باران)!»
«إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ لَأٓيَٰتٖ لِّأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ» [سورۀ آل‌عمران: ۱۹۱] ترجمه: «مسلّماً در آفرينش (عجيب و غريب و منظّم و مرتّب) آسمان‌ها و زمين و آمد و رفت (پياپي، و تاريكي و روشني، و كوتاهي و درازي) شب و روز، نشانه‌ها و دلائلي (آشكار براي شناخت آفريدگار و كمال و دانش و قدرت او) براي خردمندان است.»
جلوه‌ای از قدرت الهی: انفجار در کهکشان M۲۸
در گذشتۀ نه‌چندان دور، انفجار عظیمی در مرکز کهکشان M۲۸ ثبت شد. زبانه‌های آتش این انفجار، صدها میلیون کیلومتر در فضا گسترده شد. دانشمندان تخمین زدند که انرژی آزادشده در این رویداد، معادل «دو هزار بیلیون بیلیون بمب هیدروژنی» بود!
برای مقایسه: تنها یکی از این بمب‌ها برای نابودی یک شهر بزرگ کافی‌ست.
این رویداد، تنها جلوه‌ای کوچک از تجلی اسم خداوند «قوی» است. همان خدایی که نظام عظیم عالم را بنا نهاده، با دقتی بی‌نظیر و توانایی بی‌کران.
«إِنَّمَا يَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْۗ» سورۀ فاطر: ۲۸] ترجمه: «تنها بندگان دانا و دانشمند، از الله، ترس آميخته با تعظيم دارند.»
از کیهان تا ایمان
آیا این نظام بی‌کران با نظمی چنین شگفت‌انگیز، می‌تواند بی‌هدف و بی‌خالق باشد؟ آیا انسان می‌تواند در برابر این عظمت، سر تسلیم فرود نیاورد؟
خداوند با بیانی روشن و قسمی عظیم، توجه انسان را به این شگفتی‌ها جلب می‌کند: «فَلَآ أُقۡسِمُ بِمَوَٰقِعِ ٱلنُّجُومِ ۰ وَإِنَّهُۥ لَقَسَمٞ لَّوۡ تَعۡلَمُونَ عَظِيمٌ» [سورۀ واقعه: ۷۵–۷۶] ترجمه: «سوگند به جايگاههاي ستارهها و محل طلوع و غروب آنها! و اين قطعاً سوگند بسيار بزرگي است، اگر (دربارۀ مفهوم آن بينديشيد، و از علم نجوم و ستارهشناسي، چيزي) بدانيد.»
و در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «أَفَلَا يَنظُرُونَ إِلَى ٱلۡإِبِلِ كَيۡفَ خُلِقَتۡ ۱۷ وَإِلَى ٱلسَّمَآءِ كَيۡفَ رُفِعَتۡ ۱۸ وَإِلَى ٱلۡجِبَالِ كَيۡفَ نُصِبَتۡ ۱۹ وَإِلَى ٱلۡأَرۡضِ كَيۡفَ سُطِحَتۡ ۲۰» [سورۀ غاشیه: ۱۷–۲۰] ترجمه: «آيا به شتران نمي‌نگرند كه چگونه آفريده شده اند! و به آسمان نگاه نمي‌كنند كه چگونه برافراشته شده است! و به كوه‌ها نمي‌نگرند كه چگونه نصب و پابرجاي شده اند! و به زمين نمي‌نگرند كه چگونه پهن و گسترانيده شده است!»
هرچه شناخت انسان از کیهان بیشتر می‌شود، خشوع و فروتنی‌اش در برابر آفریدگار بیشتر می‌گردد، در جهانی که میلیاردها کهکشان، هر یک با میلیاردها ستاره در حال حرکت‌اند، زمین ما نقطه‌ای بسیار کوچک است؛ و انسان، تنها مسافری گذرا؛ اما همین انسان، با تعقل و تفکر، می‌تواند به درک حقیقت برسد و پیوندی عمیق با آفریدگار برقرار کند. [1]
ادامه دارد…
([1]) فشرده مطلب از: موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة (۲/ ۱۰-۱۵).
By محمد فاتح