نقش مسلمانان در شکل‌گیری و توسعۀ علوم (بخش شصت‌ودوم)
زیبایی ظاهری انسان
یکی از موارد مهمی که شریعت اسلام به آن پرداخته است، زیبایی ظاهر و جسم انسان است. الله تعالی از ما می‌خواهد تا نسبت به زیبایی ظاهری خود کوشا و تلاش‌کننده باشیم و در این مسیر از خود جدیت نشان دهیم.
خداوند انسان را آراسته و زیبا آفرید و او را در نیکوترین شکل و گرامی‌ترین صورت تصویر کرد. چنان‌که فرموده است: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ»؛ «همانا انسان را در نیکوترین اعتدال آفریدیم.»[1]
و همچنین فرمود: «الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ»[2]؛ «اوست کسی‌که تو را آفرید، پس تو را نیکو ساخت و معتدل گردانید، در هر صورتی‌که خواست تو را ترکیب کرد.» و نیز خداوند در توصیف زینت و زیبایی‌ای که برای انسان در زمین قرار داد، می‌فرماید: «إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً»؛ «بی‌گمان ما آن‌چه را بر روی زمین است، زینت آن قرار دادیم تا آنان را بیازماییم که کدام‌یک نیکوکارترند.»[3]
در قرآن کریم دستور به آراستگی و زینت داده شده و مواضعی که از بهره‌بردن از آن‌چه خداوند در طبیعت آفریده و به بندگانش بخشیده، خودداری می‌کنند، مورد نکوهش قرار گرفته است. چنان‌که می‌فرماید: «يَا بَنِي آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ.»؛ «ای فرزندان آدم! زینت خود را هنگام هر نمازی (در مسجد) برگیرید و بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند اسراف‌کاران را دوست نمی‌دارد. بگو: چه کسی زینت‌هایی را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و روزی‌های پاکیزه را حرام کرده است؟ بگو: این [نعمت‌ها] در زندگی دنیا برای کسانی است که ایمان آورده‌اند، و در روز قیامت ویژۀ آنان خواهد بود. این‌گونه ما آیات را برای مردمی که دانا هستند، توضیح می‌دهیم»[4]
زمانی‌که اسلام انسان را به آراستگی و زیبایی توصیه می‌کند، مقصودش فقط رسیدگی به ظاهر و سلامت جسم، مانند تمیزی لباس و بدن نیست، بلکه پیش از آن به زیبایی اخلاق و رفتار نیز توجه دارد؛ چیزی که در تمدن انسانی اسلام تحقق یافت و به کمال رسید. بنابراین، زیبایی انسان دو گونه است: زیبایی ظاهری و زیبایی معنوی.
زیبایی جسم
بر کسی پوشیده نیست که پاکیزگی و طهارت و رسیدگی به آن‌ها از آشکارترین جلوه‌های تمدن بشری‌اند و در عین حال، از بهترین مظاهر زیبایی حسی یا ظاهری به شمار می‌روند.
در حقیقت، اسلام در این زمینه با روشی معجزه‌آسا وارد شد؛ روشی که سلامت بدن، روان، جامعه و حتی بشریت را تأمین می‌کند. تا آن‌جا که قرآن می‌فرماید: «وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ»؛ «خداوند پاکیزگان را دوست دارد.»[5]
و نیز: «وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ»؛ «خداوند کسانی را که بسیار پاکیزه‌اند، دوست دارد.»[6] یعنی کسانی‌که خود را از آلودگی و پلیدی دور می‌سازند.
حتی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: « الطهور شطر الإیمان»؛ «طهارت نیمی از ایمان است.»
و برخی از علما در تفسیر این حدیث گفته‌اند: «پاداش آن به اندازۀ نیمی از پاداش ایمان است.»
شایسته است توجه کنیم که این دستورها در زمانی صادر شد که نکبت و آلودگی از ویژگی‌های بارز زندگی اروپاییان بود. به‌گونه‌ای که انسان در طول سال فقط یک یا دو بار حمام می‌کرد، و حتی برخی معتقد بودند که آلودگی‌ای که به بدن و لباس می‌چسبد، نوعی برکت است و موجب قوت جسم می‌شود.[7]
در چنین زمانی، اسلام مسلمانان را به طهارت و وجوب غسل راهنمایی کرد و حتی استحباب آن را در بسیاری از مواقع بیان نمود. چراکه بدون غسل، بدن‌شان پاک نمی‌شود و بدون وضو که ممکن است تا پنج بار در روز انجام شود، نمازشان صحیح نیست.
غسل، در هنگام جنابت و حیض واجب است و در اعیاد، احرام و… مستحب. دربارۀ غسل روز جمعه بین علما اختلاف است که آیا واجب است یا مستحب، ولی نظر غالب، استحباب آن است.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: «غسل یوم الجمعة علی کل محتلم و سواک و یمس الطیب ما قدر علیه»[8]؛ «غسل روز جمعه بر هر بالغی واجب است، و نیز مسواک زدن و استعمال بویی خوش به اندازه‌ای که توان دارد.»
حتی برای فاصله بین دو غسل نیز حدی مشخص کرد و فرمود: «حق علی کل مسلم أن یغتسل فی کل سبعة أیام یوما، یغسل فیه رأسه و جسده.»[9]؛ «بر هر مسلمانی واجب است که در هر هفت روز، یک بار غسل کند و سر و بدن خود را بشوید.»
برخی از فقها، انواع غسل‌های واجب و مستحب را به هفده نوع رسانده‌اند، تا بر اهمیت آن تأکید کنند.
اسلام همچنین به پاکیزگی اندام‌های مختلف بدن سفارش کرده، به‌ویژه آن اندام‌هایی که احتمال آلودگی و بیماری در آن‌ها بیشتر است.
By محمد فاتح
