نویسنده: محمد عاصم اسماعیلزهی
حکمت و فلسفۀ قصاص و آثار آن
بخش اول
چکیده
اسلام مجموعۀ بزرگی از نظام‌های ارزشی است که قضاوت و داوری در آن نقش عمـده و برجسته دارد. تمامی نظام‌های حقوقی معاصر دارای مبادی و اصولی هستند که گاهاً با هم متفاوت‌اند؛ زیرا صاحب‌نظران این مکاتب تئوری‌هایی را مطرح نموده‌اند که با هـم تـفـاوت داشتـه‌اند.
عده‌ای معتقداند که جرم زاییدۀ نوع انسان است، بدین معنی که این آدمیست، دسـت به جرم می‌زند و حقوق افراد جامعه را پایمال می‌نماید؛ بنابراین، باید انسان را تـربیت و تنـبیـه نـمـود تـا جامعه‌ای سالم داشت. و عده‌ای بر این باور اند که این جامعه اسـت که زمیـنـۀ بـروز جـرم را فراهم می‌نماید، وقتی‌که جامعه حقوق همۀ افراد را یکسان اعمال نمی‌کند اقتصاد ناسالم، زمینۀ بروز جرم را فراهم می‌کند، پس این جامعه است که بـایـد اصـلاح گـردد و مجرم زاییدۀ جامعۀ نا سالم است.
اما دین اسلام به این تئوری‌ها پایان داده و «قصاص» را قانونگذاری نمود، اسلام قصاص را قانونگذاری کرده و آن را به حدود و شرایطی مقیدساخته است، تا عدالت بر پا شـود و از تجـاوز و هـرج و مـرج در کـشت و کـشـتـار جلوگیری به عمل آید، اجرای قصاص اسلامـی، امنیت را به جامعه باز می‌گرداند و مایۀ نگهداری آن می‌شود و ریشۀ خونریزی و جنگ و تباهی را آنچنان‌که در جاهلیت و در سایر ملت‌ها نمونۀ اسف‌انـگیزی داشته است، خشک و نابود می‌سازد، در عین حال که در اجرای قصاص جلوی تعدی و ستم به جامعه گرفته می‌شود و احساسات جریحه یافتۀ جامعه التیام پیدا می‌کند، اسلام به جنبۀ خصوصی این جنایت، عنایت بیشتری داشته اسـت؛ بدین جهت کیفر قصاص را به‌عنوان «حق الناسی» قـانونگذاری کرده و به اولیـای مقتـول حـق قصـاص را اعطـاء کرده است تا تسلی‌بخش آلام روحی و مصائب آنان گردد و تا مسلمانان بتوانند در جامعه‌ای سالم و به‌دور از هرج‌ومرج و در آرامش زندگی کرده و بندگی الله را بجا بیاورند.
واژه‌های کلیدی
قصاص، اسلام، جامعه، شبهه، حکمت، تعدی.
مقدمه
مال، جان، ناموس و آبروی همۀ انسانها «نه فقط مسلمین» از نظر شرع اسلام، محترم است. هیچ‌کس حق تعدی به حریم دیگران را ندارد. و تجاوز به حقوق مشروع هیچ‌کس و به هیچ‌وجه پذیرفته نیست.
اسلام برای تضمین احکام خود در درجۀ اول بر ایمان و اعتقاد پیروان پافشاری می‌کند و با تسخیر دل‌های آنها نیرومندترین ضمانت اجرایی را در جامعه ایجاد می‌کند. تکیۀ اسلام در کاهش جرم و بزهکاری در جامعه، بیش از هر چیز بر تکامل روحی، تعالی اخلاقی و تقویت ایمان و اعتقاد مسلمانان است و در این راه از هر مکتب دیگری موفق‌تر بوده است.
مسلمان خداوند را همیشه و در همه‌جا، ناظر می‌داند و به خود اجازه نمی‌دهد در حضور الله از قانون او سربرتابد. اعتقاد به معاد و کیفر و پاداش همۀ اعمال نیک و بد انسان، جرم و خیانت را در جامعه به حداقل می‌رساند و اسلام، شدیدترین عذاب‌ها و مجازات‌های اخروی را دربارۀ تجاوز به حقوق دیگران ذکر کرده است.
قرآن کریم دربارۀ کشتن عمدی با تاکید بر کیفر اخروی آدم‌کشی می‌فرماید: “وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا”. ترجمه: «هر که مومنی را از روی عمد بکشد، سزایش دوزخ است و در آن جاودانه خواهد بود و خداوند بر او خشم گرفته، لعنتش می‌کند و عذاب بزرگی برایش آماده خواهد کرد».[1]
و نیز دربارۀ کسانی‌که جامعه را به ناامنی کشند و با کشیدن اسلحه، مردم را بترسانند می‌فرماید: “إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلاَفٍ أَوْ يُنفَوْا مِنْ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ”.
ترجمه: «همانا کیفر کسانی‌که با خدا و فرستاده‌اش می‌جنگند و در زمین به تباهی می‌کوشند (در جامعه ایجاد ناامنی می‌کند یا به راهزنی و قتل و غارت می‌پردازد) این است که آنان را بکشند یا بر دار آویزند یا دست و پاهای‌شان را برخلاف یکدیگر ببرند و یا از آن سرزمین بیرون‌شان کنند. این است خواری و رسوایی برای آنان در این جهان و در آن جهان عذابی بزرگ در انتظار آن‌هاست».[2]
اما روشن است که تنها با تکیه بر ایمان و ذکر کیفر و پاداش اخروی نمی‌توان حریم افراد جامعه را از دستبرد متجاوزان و جنایتکاران به‌طور کلی حفظ کرد و آسایش و امنیت جامعه را تامین نمود. در متمدن‌ترین جوامع بشری نیز اشخاصی یافت می‌شوند که نه به جهان پس از مرگ معتقدند و نه از انسانیت بهره‌ای برده‌اند. آنان وحشیانه، حریم انسان‌های ضعیف و بی‌دفاع را مورد حمله قرار می‌دهند، خون انسانها را می‌ریزند و خانواده‌ها را بی‌سرپرست می‌نمایند. از اینجاست که در کنار تقویت ایمان و ارتقاء شخصیت انسانها از نظر اخلاقی و فضایل انسانی، ضرورت ایجاب می‌کند که در این جهان نیز برای متجاوزان و جنایتکاران، کیفر و مجازاتی عادلانه و متناسب با جرم و جنایت آنها در نظر گرفته شود تا حریم همۀ انسانها حفظ گردد وسبب آرامش در جامعه باشد.
ادامه دارد…
بخش بعدی
[1]. سورۀ نساء، آیه: ۹۳.
[2]. سورۀ مائده، آیه: ۳۳.
By محمد فاتح