نويسنده: مهاجر عزیزی
سیکیزم؛ پیدایش و مبانی اعتقادی آن
بخش دوازدهم
ب: توحید در آیین سیک
آیین سیک به یگانگی پروردگار اذعان دارد و در کتاب مقدس این آیین نیز، خداوند به‌عنوان وجودی یگانه، بی‌همتا و شریک‌ناپذیر معرفی شده است؛ اما این توحید با باور توحیدی که اسلام مطرح می‌کند هم‌خوانی ندارد.
نانک، رهبر نخستین سیک‌ها در کتاب مقدس «آدی گرنت» با اعتقاد بر اینکه خداوند یکی است و جز او خدایی نیست، گفته‌است: تو شریکی نداری که در کنار تو باشد، هیچ‌کس مثل تو نیست. تو در همه قرون و اعصار، تنها تنهایی تو همیشه و در همه حال، واحد و یکتایی. گرفتاری و رستگاری هر کس به فرمان توست و هیچ‌کس را توان دخالت نیست، او هر چه را که بخواهد انجام می‌دهد، کسی به او فرمان نمی‌دهد. او سلطان و سلطان سلطانان است، همه چیز تحت فرمان و ارادۀ اوست، آنگونه که او بخواهد مردم را هدایت می‌کند، او می‌بیند؛ اما خود دیده نمی‌شود، ای خدا، هر آنچه که بخواهی همان می‌شود. تو ای خدای بزرگ، یکتایی، هر چند تجلیات تو متعددند. آن‌هایی که نام خدا را فراموش می‌کنند دچار گمراهی می‌شوند. من در نام خدا ساکنم و نام او نیز در قلب من جای دارد، او هر کس را که بخواهد عزیز می‌دارد، آنچه که مورد رضای اوست همان می‌شود، انسان چه کاره است.»[1]
هم‌چنان در مورد خدا گفته‌اند: «خداوند وصف ناشدنی و دارای نام‌های مختلف است و مهم‌ترین نام او حق است و الله، خدا، رامه و شیوا از دیگر نام‌های او می‌باشند. مشهورترین نام او، «هری» یکی از نام‌های ویشنو است، در هر حال، خدا بر هر اسم و صفتی که خوانده شود واحد و یکتاست و در همه جا حاضر و جلوه‌گر است و سرنوشت و مقدرات همه مخلوقات به دست اوست. انسان برترین مخلوقات و مخلوقات دیگر باید در خدمت انسان باشند و به همین دلیل انسان می‌تواند از گوشت حیوانات تغذیه کند و خوردن گوشت برای او مباح است.»[2]
این مضامین، نمونه‌ای بارز از باور آیین سیک به توحیدگرایی را نشان می‌دهد. در ادامه، توحید مورد ادعای آیین سیک را از منظر تعالیم اسلام بررسی خواهیم کرد تا روشن شود که آیا این توحید با مفهوم توحید در اسلام هم‌خوانی دارد یا خیر.
ج: توحید در اسلام
توحید یکی از مبانی بنیادین و اساسی دین اسلام است که همواره در شمار اصول اولیۀ این دین قرار دارد. این اصل، یکی از سه رکن مهم اسلام به‌شمار می‌رود و بدون اعتقاد به آن، ایمان و اسلام انسان پذیرفته نمی‌شود.
قرآن کریم به‌عنوان اصلی‌ترین منبع معارف اسلامی، به‌گونه‌ای مکرر و مؤکد بر توحید تأکید دارد و انسان‌ها را به باور به یگانگی الله متعال و تمرکز بر محور توحید فرا می‌خواند. ده‌ها آیه در قرآن، چه به‌صورت مستقیم و چه غیرمستقیم، بر یکتاپرستی و نفی هر گونه شرک دلالت دارند. از جمله این آیات:
-
«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» «بگو: او خداوند یکتاست.»[3]
-
«لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللَّهُ» «هیچ معبودی جز الله نیست.»[4]
-
«وَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ» «و معبود شما معبودی یگانه است؛ معبودی جز او نیست.»[5]
-
«إِنَّمَا إِلَٰهُكُمُ اللَّهُ الْوَاحِدُ» «بی‌گمان معبود شما، تنها خدای یگانه است.»[6]
-
«لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ» «هیچ معبودی جز او نیست.»[7]
این آیات به روشنی گواه آن‌اند که توحید، زیربنای اساسی در دین اسلام است؛ توحیدی که خالص، ناب و به‌دور از هرگونه شرک و چندگانگی است.
علماء و اندیشمندان عرصۀ علم عقاید، توحید را بر سه نوع تقسیم کرده‌اند:
-
توحید ربوبیت؛
-
توحید اسماء و صفات؛
-
توحید الوهیت.
