نویسنده: سید مصلح الدین
دیوبند؛ مادر مدارس دینی در شبه قارهٔ هند
بخش پانزدهم و پایانی
مولانا حسین احمد مدنی (شیخ الاسلام) رحمه‌الله
ﻧﺎﻡ: ﭼﺮﺍﻍ ﻣﺤﻤﺪ فرزند ﺳﻴﺪ حبیبﺍﻟﻠﻪ.
تولد: ۱۹ ﺷﻮﺍﻝ المکرم ۱۲۹۶ ﻫ ﻖ، ﺩﺭ ﺍﻟﻪ ﺩﺍﺩ ﭘﻮﺭ ﺷﻬﺮ ﺗﺎﻧﺪﻩ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻓﻴﺾ ﺁﺑﺎﺩ هند.
استادان: ﺷﻴﺦ ﺍﻟﻬﻨﺪ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﺍﻟﺤﺴﻦ ﺩﻳﻮﺑﻨﺪی، ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺧﻠﻴﻞﺍﺣﻤﺪ ﺳﻬﺎﺭﻧﭙﻮﺭﻱ، ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻋﺒﺪﺍﻟﻌلی، ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺷﻴﺦ ﺣﺴﺐ ﺍﻟﻠﻪ ﺷﺎفعی مکی ﻭ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺳﻴﺪ ﺍﺣﻤﺪﺑﺮﺯﻧجی رحمهم‌الله.
ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﺳﻮی ﺩﻭﻟﺖ انگلیسی ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪ همراه ﺍﺳﺘﺎﺩ ﺧﻮﺩ ﺣﻀﺮﺕ ﺷﻴﺦ ﺍﻟﻬﻨﺪ رحمه‌الله ﺑﻪﺟﺮﻡ ﺷﻮﺭﺵ ﻋﻠﻴﻪ ﺩﻭﻟﺖ ﻭﻗﺖ ﺩﺳﺘﮕﻴﺮ شده ﻭ ﺩﺭ ﺟﺰیرۀ ﺳﻨﮕﻼخی ﻣﺎﻟﺘﺎ به مدت ﭼﻬﺎﺭ ﺳﺎﻝ ﺩﺭ ﺍﺳﺎﺭﺕ ﺑوده است.
ایشان بعد از مولانا کشمیری رئیس مدرسان دیوبند گردید و کتابی به نام الشهاب الثاقب علی المسترق الکاذب بر ضد محمد بن عبدالوهاب نوشت.
سپس به دستور استادش به عنوان مدرس مدرسۀ کلکته که ابو کلام آزاد آن را ایجاد کرده بود، به آن‌جا رفت و در آن‌جا فتوا به حرمت همکاری با انگلیس را صادر نمود و بعد از محمود الحسن، ریاست جمعیت العلمای هند را عهدهدار شد. هم‌چنین ایشان از مخالفان تجزیۀ پاکستان از هند به دلیل تقسیم و برهم خوردن یکپارچگی مسلمانان بوده است.
وفات: جمادی الثانی ۱۳۷۷ه.ق مدفون در قبرستان قاسمی دیوبند.
مولانا محمدشفیع عثمانی قاسم رحمه‌الله
ولادت: سال ۱۳۱۴ هـ قـ ۱۸۹۷م. در شهر دیوبند.
اساتید: مولانا سید انورشاه کشمیری، مولانا مفتی عزیزالرحمن، مولانا محمدزاهد، مولانا شبیراحمد عثمانی رحمهم‌الله.
ایشان پس از استقلال پاکستان از هند در سال۱۳۶۷هـ ق. به پاکستان مهاجرت کرد و در سال ۱۳۷۰در شهر کراچی دارالعلوم لاندهی را تاسیس نمود و خود مدیریت آن را سالها برعهده داشت. وفات: در سال ۱۳۹۶هـ ق ـ ۱۹۷۶م.
مولانا قاری محمد طیب القاسمی رحمه‌الله
نام: مظفرالدین، فرزند حافظ محمد احمد قاسمی و نوۀ مولانا قاسم نانوتوی رحمهم‌الله.
تولد: ژوئن ۱۸۹۷م/ ۱۳۱۴هـ ق. در دیوبند.
اساتید: مولانا انورشاه کشمیری، مولانا محمودالحسن دیوبندی، مولانا اشرفعلی تهانوی، مولانا عزیزالرحمن عثمانی، مولانا حبیب‌الرحمن عثمانی و …. رحمهم‌الله
در سال ۱۹۳۰م ۱۳۴۹هـ ق. به منصب مدیریت دارالعلوم دیوبند رسید و حدود ۶۰ سال عهدهدار این منصب مهم بود.
وفات: در سال ۱۴۰۳هـ ق.۱۹۸۳ در سن ۸۸سالگی و در کنار آرامگاه جدش در قبرستان قاسمی دیوبند به خاک سپرده شد.
مولانا محمدزکریا کاندهلوی (شیخ الحدیث) رحمه‌الله
نام: مولانا محمدزکریا. نام پدر: مولانا محمد یحیی، برادر مولانا محمدالیاس و مولانا محمد رحمهم‌الله.
ولادت: در سال ۱۳۱۵ هـ ق. در کاندهله. ایشان سفرهای بسیاری به اقصی نقاط جهان برای تبلیغ اسلام از جمله آفریقا و اروپا داشتهاند و در آن مناطق مدارس زیادی را تاسیس کردهاند.
وفات: در سال ۱۴۰۲هـ ق. در جنّت البقیع، در کنار آرامگاه مولانا خلیل‌احمد سهارنپوری رحمه‌الله به خاک سپرده شد.
مولانا محمد ادریس کاندهلوی رحمه‌الله
تولد: سال ۱۳۱۷هــ ق. ۱۸۹۹م. در روستای کاندهلۀ هند.
اساتید: مولانا رشیداحمد گنگوهی، مولانا خلیل‌احمد سهارنپوری، مولانا اشرفعلی تهانوی، مولانا انورشاه کشمیری رحمهم‌الله. ایشان با مجاهده و سفرهای بسیار خود در راه تبلیغ اسلام، جماعت تبلیغی (تبلیغی جماعت) را تاسیس نمود.
وفات: در سال۱۳۹۴هـ ق ـ ۱۹۷۴م در لاهور پاکستان.
علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله
تولد: در سال ۱۳۳۲هـ ق. ۱۹۱۳میلادی در دهکدۀ تکیه، هفتاد کیلومتری شهر لکهنوی هند. استاد ندوی باهوش و استعداد فراوانی که داشت از سن ۲۰ سالگی مشغول تدریس در دانشگاههای هند شد و هم‌زمان بنیانگذار و رئیس بسیاری از دانشگاهها و اکادمیهای علمی و ادبی در سطح جهان نیز بوده است. ایشان آثار و تألیفات بسیاری دارند که شمار آنها به بیش از سی‌صد کتاب میرسد. وفات: سال ۱۹۹۹میلادی.
مولانا عبدالعزیز ملازاده (مؤسس دارالعلوم زاهدان) رحمه‌الله
تولد: درسال۱۲۹۵ هـ. ش. در روستای دپکور شهرستان سرباز.
اساتید: «مفتی کفایت‌الله و مولانا بدرالعلوم و… رحمهم‌الله». مولانا پس از بازگشت از هندوستان، مدرسۀ عزیزیه را در شهر سرباز بنا نمودند.
سپس به شهر زاهدان آمده مساجد و مدارس علمیۀ زیادی تاسیس نمود که از این جمله میتوان: مسجد مکی، مسجد نور، مسجد و مدرسۀ اشاعةالتوحید، مدرسۀ اوقاف، دارالعلوم عزیزیه که امروز به دارالعلوم مکی معروف است، مسجد مدنی و مدرسۀ مولوی عبدالعزیز را نام برد.
وفات: مرداد ماه سال ۱۳۶۶هـ ش. بعد از انتقال به دارالعلوم مکی و پس غسل دادن، نماز میت خوانده شد و در طی مسیر به سمت زادگاه، مردم خاش نیز بر وی نماز خواندند و در شهر ایرانشهر هم مردم به امامت مولوی قمرالدین بر وی نماز خواندند و نهایتا در روستای زادگاهش در پایین دست قبر پدرش به خاک سپرده شد.
سخن پایانی:
دارالعلوم دیوبند در برههای از تاریخ شبهقارۀ هند شروع به فعالیت کرد که زندگی مسلمانان دچار تزلزل اساسی از نظر اجتماعی و فکری شده بود. وابستگان اندیشۀ این مدرسۀ فکری توانستند بر اساس اسلام رسمی شبهقاره یعنی همان مذهب اهلسنت فقه حنفی، تحول مهمی در آگاهی، احساس هویت و دیانت و نیز فعالیتهای آزادیخواهانه در برابر استعمار، در میان مسلمانان رقم بزنند. با ورود طلاب از سراسر شبهقاره، افغانستان، آسیای میانه و ایران تفکر دیوبندی در این مناطق رواج یافت.
تاریخ شاهد است که تربیتیافتگان این مرکز علمی و تربیتی در خدمت به اسلام و مسلمین نمونۀ سلف، ثابت شدند. آنان در بیداری مردم شبهقارۀ هند، استکبارستیزی و آزادی مردم این شبهقاره از استعمار انگلیس نقش به‌سزایی ایفا کردند. بزرگان دیوبند در مبارزه علیه ظلم و استعمار، فرسان نهار و رهبان لیل بودند. آنان در عمل بر کتابالله و اتباع سنت نبوی، چنان پایبند بودند که حتى مستحبات و مندوبات را ترک نمیکردند.
منهج علمای دیوبند بر اعتدال و میانهروی قرار دارد و از افراط و تفریط دور است.
تاریخ علمای دیوبند، حکایت از آن دارد که آنان در گفتن کلمۀ حق بینظیر بودهاند و مصداق بارز: [وَلَا تَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ].[1] و [وَكَذَلِكَ جَعَلْنَكُمْ أُمَّةً وَسَطًا].[2] را به نمایش گذاشتهاند.
«الحمدالله الذی بنعمته تتم الصالحات وله الحمد اولا وآخرا»
بخش قبلی | پایان
منابع:
1. قرآن کریم.
2. علمای دیوبند و مشاهیر هند، مولانا عبدالرشید ارشد رحمه‌الله، ترجمه: محمد امین حسینبر.
3. ره آورد شرق، عبدالغفور دورانی.
4. اندیشۀ دینی و شیوۀ عملی علمای دیوبند، حکیم الاسلام مولانا قاری محمد طیب رحمه‌الله، ترجمه: استاد مولانا نجمالدین محمد درکانی.
5. علم کلام در ایران و جهان اسلامی، حلبی، علیاصغر.
6. تاریخ فلسفه در اسلام، شریف، میان.
7. تاریخ فکر اسلامی در هند، عزیز احمد، ترجمه: نقی لطفی و محمد جعفر یاحقی.
8. تاریخچۀ دعوت اسلامی و ادوار آن در هند، ندوی، ابوالحسن علی، ترجمه: محمد قاسم قاسمی.
9. تاریخ دعوت و اصلاح، ندوی، ابوالحسن علی، ترجمه: محمد ابراهیم دامنی.
10. کشف هند، نهرو، جواهر لعل، ترجمه: محمود تفضلی.
11. پاکستان در جستجوی هویت مفقود، هادی نجف آباد، محمد علی.
12. مسلمانان هند بریتانیا، هاردی، پیتر، ترجمه: دکتر افضل لاهوتی و حسن عطایی.
13. لآلی منثوره. تعریب نور عالم امینی، دیوبند، تهانوی، اشرفعلی.
14. تاریخ الحرکة المجددیة، غازی، محمود احمد.
15. علماء دیوبند عقیده و منهجا، قاسمی، محمد طیب، تعریب: نور عالم امینی.
16. رجال الفکر والدعوة فی الاسلام، ندوی، ابوالحسن علی.
17. المسلمون فی الهند، ندوی، ابوالحسن علی.
18. سوانح قاسمی، گیلانی، مناظر احسن.
19. تاریخ دارالعلوم دیوبند، رضوی، محبوب.
20. تحریک پاکستان اور علمای دیوبند، بخاری، اکبرشاه.
21. شاهولیالله کی سیاسی مکتوبات، نظامی، خلیق احمد.
