نویسنده: عبدالحی لیان
الگوی تربیت الهی در خانواده انبیا
بخش هفتم
آموزه‌ی پنجم: آشکارسازی حقیقت رابطه شیطان با انسان
این آزمایش همچنین رابطه ذاتی و خصمانه شیطان با انسان را آشکار ساخت. شیطان، دشمنی همیشگی برای بشر است که از سوی خداوند مأموریت یافته تا با وسوسه‌گری، انسان‌ها را گمراه سازد، او از همان آغاز با وسوسه آدم علیه‌السلام، توانایی خود در فریب انسان‌ها [حتی با وجود هشدارهای الهی] را به نمایش گذاشت، از این رو، خداوند متعال همواره بشر را از شرّ شیطان و پیروانش برحذر داشته است، چرا که آن‌ها دشمنانی هستند که کینه‌توزی در نهادشان ریشه دوانده و پیوسته می‌کوشند زمینه‌های شرور و باطل را در وجود انسان تقویت کنند. قرآن کریم در این باره هشدار می‌دهد: “یأَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ“[1] ترجمه: «ای مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! و از گام‌های شیطان، پیروی نکنید! چه اینکه او، دشمن آشکار شماست».
و نیز می‌فرماید: “إِنَّمَا يَأْمُرُكُم بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَن تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ“.[2] ترجمه: «او شما را فقط به بدی‌ها و کار زشت فرمان می‌دهد؛ (و نیز دستور می‌دهد) آنچه را که نمی‌دانید، به خدا نسبت دهید».
دو نکته‌ی خطرناک در دشمنی شیطان با انسان وجود دارد:
۱. خداوند به شیطان و پیروانش توانایی خاصی بخشیده است به گونه‌ای که می‌توانند چسبیده به انسان‌ها باشند و در وجودشان نفوذ کنند.
۲. وسوسه‌های خود را مستقیم به قلب انسان‌ها تزریق می‌کند.
همانطور که در حدیثی از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وسلم آمده است: “إن الشَّيْطَانَ يَجْرِي من ابن آدم مَجْرَى الدَّمِ”.[3] «شیطان در وجود فرزند آدم همانند جریان خون در رگ‌ها حرکت می‌کند».
قرآن مجید نیز به این حقیقت اشاره می‌کند: “إِنَّهُ يَرَاكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ“.[4] ترجمه: «همانا او (شیطان) و همکارانش شما را می‌بینند از جایی که شما آن‌ها را نمی‌بینید».
دشمنی شیطان با انسان و ضروریات این دشمنی
از لوازم یا ضروریات دشمنی پایدار شیطان نسبت به ما، این است که از او برحذر باشیم؛ زیرا از دشمن باید حذر کرد و از شر او در امان بود و به او اطمینان نداشت، چرا که دشمن قصد آسیب رساندن و آزار کسی را دارد که با او دشمنی می‌ورزد. این دقیقاً همان چیزی است که شیطان با دشمنی خود نسبت به انسان دنبال می‌کند. آسیبی که شیطان برای انسان می‌خواهد، گمراه کردن و منحرف ساختن او از دین حق (اسلام) و نافرمانی از خداست، هیچ عملی زشت‌تر و زیان‌بارتر از ایجاد مانع میان انسان و اطاعت از خداوند نیست، این دشمنی شیطان آشکار و روشن است و به همین دلیل، خداوند او را در قرآن با این عبارت توصیف کرده است: “إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ“.[5] ترجمه: «بی‌گمان او (شیطان) برای شما دشمنی آشکار است».
امام قرطبی رحمه‌الله در تفسیر این آیه می‌گوید: خداوند متعال خبر داده که شیطان دشمن است و سخن او حق و راست است؛ بنابراین، بر انسان خردمند واجب است که از این دشمنی که از زمان حضرت آدم علیه‌السلام آشکارا اعلام شده، هشیار باشد. شیطان تمام هستی و عمر خود را در تباه ساختن حالات فرزندان آدم صرف کرده و خداوند نیز دستور داده است که از او برحذر باشیم، چنان‌که می‌فرماید: “وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ“.[6] ترجمه: «و از گام‌های شیطان، پیروی نکنید! چونکه او، دشمن آشکار شماست».
و نیز می‌فرماید: “إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ”.[7] ترجمه: «بي‌گمان اهريمن دشمن شما است، پس شما هم او را دشمن بدانيد (و از مكر و كيد او يك لحظه غافل نمانيد و از وسوسه‌هاي او پيروي نكنيد ) او پيروان خود را فرا مي‌خواند تا از ساكنان آتش سوزان جهنّم شوند». این نهایت هشدار از دشمنی آشکار است.[8]
مقصود حذر از شیطان، احتیاط و پرهیز از آسیب‌های او از طریق هوشیاری مستمر و اجتناب از عواملی است که اهداف او را در گمراهی و فریب محقق می‌سازند، در ادامه برخی از ابزار و وسایل شیطان برای گمراهی‌سازی انسان را بیان می‌کنیم.
ابزارهای شیطان برای گمراه‌سازی انسان
شیطان از روش‌های متعددی برای انحراف انسان استفاده می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
-
زیبا جلوه دادن اعمال باطل در نظر انسان، به گونه‌ای که فرد آن را نیکو، جذاب و پذیرفتنی بپندارد، در حالی که در واقعیت، عملی زشت، نادرست و مغایر با شرع است. شیطان از طریق این آراستن ظاهری، انسانِ مردد را به انجام عمل باطل ترغیب می‌کند و اگر فرد پیشتر درگیر آن عمل باشد، او را به تثبیت و تداوم آن وا می‌دارد. قرآن کریم این روش شیطان را در آیۀ زیر تبیین کرده است: “فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَكِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ“.[9] ترجمه: آنان چرا نبايد هنگامي كه به عذاب ما گرفتار مي‌آيند، خشوع و خضوع كنند (و بيدار شوند و اندرز گيرند و با تضرّع و زاري دست دعا به سوي باري بلند كنند و آمرزش خواهند؟) ولي دلهاي‌شان سخت شده است و ( نرود ميخ آهين بر سنگ! و علاوه از قساوت قلب) اهريمن (هم) اعمالي را كه انجام مي‌دهند برايشان آراسته و پيراسته است».
