نویسنده: محمد عاصم اسماعیلزهی
حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن
بخش هفتم
نمایش سالانه‌ای که صفا و اصالت امت را نگه داشته و دین را از تحریف و فساد گسترده مصون می‌دارد
حج، نمایش سالانه‌ای است که صفا و اصالت امت را نگهداشته و در بقای دین به دور از تحریف، پوشیدگی و آمیختگی و به دور از جداشدن از ریشه، منبع و پایه‌اش نقش بارزی دارد.
حج، امت اسلامی را از توطئه‌ها و اشتباهاتی‌که در گذشته، امت‌های بسیاری طعمۀ آن‌ها قرار گرفته‌اند، حفاظت می‌کند و به وسیلۀ این سازمان با شکوه و حکیمانه، امت مسلمان طبیعت مهرورزانه، سوزناک، شورانگیز، نورمند، یکسو و آسان ابراهیمی‌اش را نگه می‌دارد و نسل به نسل آن را منتقل می‌کند؛ گویا حج مکتب زنده، نیرومند و پویایی است که خون را به رگ‌ها و شریان‌های بدن بیماران پمپاژ می‌کند و به وسیلۀ آن، این امت، اقشار مختلفش را مجموعاً در یک سطح و میدان مورد ارزیابی قرار می‌دهد و علما و رهبران امت، دستبرد افراطگران، جعل‌سازی بیهودهگران، توجیه و تأویل نادانان و خرافات بدعت‌گران را از آن زدوده و آن را به ریشۀ ابراهیمی و یکسوی آن به شریعت زلال و ناب محمدی و به دین خالص اسلام پیوند می‌دهند، همچنین به وسیلۀ حج، این امت توانسته است که وحدت دینی، عقلی و فرهنگی‌اش را نگه داشته و از تأثیرات منطقه‌ای و محلی مصون بماند؛ تاثیراتی‌که وحدت، یکسویی، ابراهیمی‌بودن و رنگ اسلامی و محمدی‌اش را از بین می‌برد؛ چنانکه ادیان و امت‌های گذشته به این امر دچار شده‌اند.
الله تعالی برای این امت جاویدان چنین مقدر نمود؛ تا در محیط‌های مختلف سرزمین‌های بسیاری زندگی کند و مراحل بسیار زیاد و متفاوتی مثل گرما و نیرو، جمود و فروکش، سختی و فشار، نبرد و مقاومت، انگیزه‌های فریبنده مادی و سیاسی، پیشرفت تمدن و مدنیت، گستردگی مادی و مالی، تنگی و کم‌بهره‌ای در روزی، رفاه و آسایش، سختی و آسانی، فشار و آسودگی و تسلط دشمنان ظالم و پادشاهان ستمگر را پشت سر بگذارد و این امت همواره به افروختن اخگر ایمان و برانگیختن عاطفه، محبت و مهرورزی و تکرار و فاداری و دوستی در سایر بخش‌ها و اعضایش نیاز داشته است؛ بنابراین، الله تعالی حج را بهاری قرار داد؛ تا شاخه‌های این درخت جاویدان هر سال در آن برگ داده و سرسبز شوند و به اذن الله تعالی ثمر دهند و در پرتوی آن، این درخت جهانی لباسی نو و زیبا به تن کند.
شیخ الاسلام احمد بن عبد الرحيم دهلوی رحمه‌الله بنابر دانش باریک‌بین و فهم ژرفنگری که الله تعالی در درک‌کردن اسرار و مقاصد شریعت به او عنایت کرده است پیش از همه به این نکته در کتابش (حجة الله البالغة) اشاره کرده و فرموده است: «چنانکه حکومت هراز چندی به نمایشی نیاز دارد که در آن انسان نیکوکار از انسان فریبکار و انسان فرمانبردار از انسان سرکش جدا شوند و آوازه و شعار حکومت بلند شود و اهالی آن سرزمین با یکدیگر بیشتر آشنا شوند، همچنین امت اسلامی به حج نیاز دارد تا انسان توفیق یافته و شایسته از منافق جدا شده و پذیرفتن دین الهی از سوی مردم به‌صورت گروهی هویدا گردد و مسلمانان یکدیگر را مشاهده کرده و در آنچه که نمی‌دانند از یکدیگر بهره برند؛ زیرا امور شایسته و مرغوب با همراهی و دیدن یکدیگر به دست می‌آیند».1
و نیز فرموده است: «و چون حج به‌عنوان آیینی مشهور و قابل دیدن تعیین شده است، برای از بین‌بردن مشکلات و رسومات کارآمد است و هیچ مورد دیگری مانند آن در یادآوری حالاتی که پیشوایان امت از آن برخوردار بوده اند و نیز تشویق‌کردن بر تمسک‌جستن به آن وجود ندارد.
و از فوائد آن، محقق‌ساختن مفهوم عرضه کردن و به نمایشگذاشتن است؛ زیرا هر دولت یا ملتی گردهمایی مخصوصی دارند که در آن، افراد دور و نزدیک حاضر می‌شوند تا یکدیگر را بیشتر شناخته و احکام و شعائر دینی‌شان را تعظیم کنند. و حج، گردهمایی و نمایش مسلمانان است که در آن شوکت و گردهمایی پیروانش و تأکید بر چنگ‌زدن به دین آشکار میشود و همین است معنی این سخن الله تعالی که فرمود: “وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنا”.2«و آنگاه که قرار دادیم خانه کعبه را پایگاهی برای مردم و جایگاه امنی».[1]
پایگاه جهانی و جاودان نورافشانی
همچنین الله تعالی چنین مقدر نمود که حج در سخت‌ترین شرایط و تیره‌ترین روزها از علمای ربانی و مخلص و از شایستگان، مقبولان، دعوتگران، مرشدان، دعاگویان، مناجات‌کنندگان، فروتنان و انابت‌کنندگان و از علمای راسخی که فضا را سرشار از روحانیت و خشوع می‌کنند، خالی نباشد؛ روحانیتی‌که در نتیجۀ آن، دل‌های سخت، نرم میشود و انسان‌های عصیان‌گر فروتن شده و چشم‌های خشک، جاری می‌شوند و اخگرهای خاموش، افروخته می‌شوند و رحمت الهی نازل شده و سکینه و آرامش فراگیر میشود و شیطان رسوا میشود.
از اینرو، در حدیث آمده است که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: “ما رؤيَ الشيطانُ يوما هو فيه أصْغَرُ، ولا أدْحَرُ ولا أحْقَرُ، ولا أغْيَظُ منه في يوم عرفة، وما ذاك إلا لما يرى من تَنَزُّل الرحمة”. «شیطان در هیچ‌روزی حقیرتر، رانده‌تر، پست‌تر و خشمگین‌تر از روز عرفه دیده نشده است، به خاطر این‌که نزول رحمت و بخشیدن گناهان بزرگ را می‌بیند».[2]
در ایام حج، فضا الکتریسیته میشود و مسلمانانی‌که از هر گوشه و کناری آمده‌اند، باتری دل‌های‌شان را شارژ می‌کنند و توشۀ ایمان، محبت، حماسه، دانش و فقه را بر می‌گیرند تا با آن باقی مانده زندگی‌شان را بگذرانند و در برابر تمام تحریک‌ها، فریب‌ها، تهدیدها و آراستگی‌ها مقاومت کنند و در این توشۀ گران‌بها، برادران مسلمانی را که ناداری، ناتوانی، بیماری و یا بیم دشمن، ایشان را از حج بازداشته است، شریک گردانند و اینگونه، این جریان الکتریکی ایمان، در جسم این امتی‌که در کرانه‌ها پراکنده است، جاری میشود. در این فضا نادانان می‌آموزند؛ ناتوانان قوت می‌گیرند؛ فرونشستگان شوریده می‌شوند و امت، نیروی تازه‌ای برای ادای رسالتش به دست می‌آورد و مبارزه‌اش را از نو سر می‌گیرد.
ادامه دارد…
[1]. الدهلوی، احمد بن عبدالرحیم، حجةالله البالغة، ج۱، ص۵۹ ـ ۶۰، ترجمه: شیخ الحدیث مولانا سید محمد یوسف حسینپور، انتشارات شیخ الإسلام احمد جام، ۱۳۸۱هـ، فردوسی مشهد.
[2]. الجزري،مجد الدين أبو السعادات،جامع الأصول في أحاديث الرسول،یوم عرفة، رقم الحدیث: ۶۸۶۶، الطبعة: الأولى، الناشر: مكتبة الحلواني – مطبعة الملاح – مكتبة دار البيان.
