حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش ششم»

نویسنده: محمد عاصم اسماعیل­زهی

حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن

بخش ششم

حج جاویدان کردن ویژگی‌­ها؛ کارها و آموزه­‌های حضرت ابراهیم علیه‌السلام و تجدید دعوت او است

 حج و مناسک آن و خاطرات و رویدادهایی‌که آن‌ها را در بر گرفته است و حالتی‌که حاجی در آن به‌سر می‌­برد مثل؛ دوری­‌گزیدن از مظاهر و کارها و اعمالی که انجام می­‌دهد؛ مثل: احرام، وقوف، افاضه، رجم، سعی، طواف و نماز در واقع جاودانه‌­سازی امور و ویژگی­‌هایی است که ابراهیم علیه‌السلام به آن‌ها اختصاص یافته بود؛ ویژگی­‌هایی مانند: یکتاپرستی، نفی اسباب، توکل بر الله تعالی، جان­‌فدایی، ترجیح­‌دادن اطاعت و رضایتش، سرکشی بر عادات، رسوم، آداب، معیارهای پوشالی و ارزش­‌های ساختگی و تجدید ایمان نیرومند، محبتِ عمیق، جان­‌فدایی و از خودگذشتگی والا.

حج، تضمین‌­کنندۀ بقای تمام این مفاهیم والا و ارزش­‌های ربانی و بقای جامعه اسلامی و انسانی است که از همۀ قومیت‌­ها، نژادها و ملیت­‌های محدود و ساختگی برتر است و مردم را به این دعوت می‌­دهد که راه و روش ابراهیم علیه‌السلام را پوییده و از روحش اشباع شوند و در هر زمان و مکانی دعوتش را ادامه دهند.

“مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ”.

 ترجمه: «(پیروی کنید) آیین پدرتان ابراهیم را؛ او (خداوند) نامید شما را تسلیم­‌شوندگان پیش از این و در این قرآن، تا باشد این پیامبر گواه بر شما و باشید شما گواه بر مردم؛ پس برپادارید نماز را و بپردازید زکات را و تمسک بجویید به دین الله؛ اوست سرپرست شما، پس نیکو سرپرست و نیکو یاوری است».^[1]

عنوان جدید و نقطۀ عطفی در کتاب انسانیت

دعوت و جهاد ابراهیم علیه‌السلام عنوانی جدید، روشن و تابنده­‌ای در کتاب انسانیت و گسترۀ آن است که با آن تاریخی از تاریخ دیگر جدا شده و انسانیت به دو اردوگاه تقسیم می‌­شود؛ دو اردوگاهی که با زمان جاودانه می‌­شوند و دوره­‌ای به پایان می‌­رسد و دورۀ جدیدی آغاز می‌­شود.

الله تعالی برای ابراهیم علیه‌السلام پیشوایی جاودانه و دین پایدار و برای نسلش نبوت، ولایت و سرپرستی بر جهان را تا ابد قرار داده است و برای خانواده و هرکه دعوتش را لبیک گوید، جهاد در راه حق، ایستادگی در برابر باطل، دعوت به سوی الله تعالی، پارو زدن کشتی انسانیت و به پیش بردن آن در طوفان­‌های سهمگین و امواج سرکش و نگاه­داری از این چراغ فروزان را مقرر کرده است؛ تا مبادا خاموش گردد و این تنها عامل سازنده‌­ای است که الله تعالی آن را برای خوشبخت‌کردن بشریت قرار داده است؛ تا بشریت را از تخریب جهان و نابود کردن انسانیت و بردن آن به دوزخ مصون بدارد.

حج ستون انسانیت و مایۀ برپایی مردم

حج و حضور یافتن در این موسم و دیدار سالانۀ پیروان ملت ابراهیم در مکه، برای بقای ارتباطی‌که بین ابراهیم و پیروان و فرزندان روحی­‌اش وجود دارد، کافی است. این مفاهیم، باورها و اهدافی‌که در آن‌ها بقای این امت و بقای تمام انسانیت نهفته است؛ به این وسیله تجدید می‌­شوند، از این رو، الله تعالی فرموده است: “جَعَلَ اللهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ ذَلِكَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيم”. ترجمه:«قرار داد الله کعبه را که خانۀ محترم است مایۀ برپایی برای مردمان و نیز ماه حرام و قربانی بی­نشان و قربانی­‌های نشان­‌دار، آن برای این است تا بدانید همانا الله می­‌داند آنچه را در آسمان‌­ها و آنچه را در زمین است و همانا الله به هر چیزی دانا است».^[2]

مرکز و پایگاه دائمی هدایت، ارشاد، اصلاح و جهاد

پس از آن نوبت اسلام و دورۀ رسالت جاویدان محمدی رسید و این خانه، پایگاه هدایت، ارشاد، پرتو افشانی روحی و تغذیۀ عاطفی شد که پیرامون آن مناسک حج انجام گرفته و با آن حس مهرورزی تغذیه می‌شود و اخگر دل­‌ها افروخته شده و باتری دل­‌ها شارژ می‌­شود و پیرامون آن سالانه جهان اسلام گرد می­‌آید و مسلمانان از آن پیام دینی را دریافت می­‌کنند و مالیات محبت و فرمانبرداری را پرداخت می­‌کنند و چنگ‌زدن­‌شان به این ریسمان و پناهندگی­‌شان به این پایه و رکن محکم‌­تر می‌شود و پیرامون آن بزرگ­ترین دانشمندان، خردمندان، رهبران، فرهیختگان، پادشاهان، فرمانروایان، ثروتمندان، فقرا و بینوایان با شیدایی و سرگشتگی و با دانش و فرزانگی گردهم می­‌آیند و این حقیقت را ثابت می­‌کنند که آنان با وجود پراکندگی، يكدل؛ و با وجود تعدد، متحد؛ و با وجود انتشار، متمرکز؛ و با وجود نیازمندی و بینوایی، غنی و ثروتمند؛ و باوجود ضعف، قوی و نیرومند هستند و پس از گزاردن حج در جهان پراکنده شده و در جست‌وجوی روزی و منافع­شان تلاش می‌کنند و با وجود اینکه به امت­‌ها و نسل‌­های گوناگونی منسوب‌اند و از لحاظ تمدن و فرهنگ متفاوت‌اند؛ اما روی یک نقطه و پیرامون یک مرکز گردهم آمده­‌اند و زندگی­‌شان سراسر طواف، سعی، عبادت، ایمان، عقیده، کوچ‌­کردن و توقف‌­کردن است و تمام توقف‌­گاه‌­ها و اماکن­‌شان، منی و عرفات است و آنان در مسافرتی همیشگی، پیشروی پیوسته و شناختی دائمی هستند تا اینکه از این دنیا کوچ کرده و به ملاقات پروردگارشان نائل شوند.

به سوی هجرت‌گاه رسول اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} و مسجد باشکوه­‌شان

طبیعتاً پس از آنکه مسلمانان؛ به ویژه مسلمانانی‌که از جاهای دور آمده­‌اند؛ حج و مناسک­‌شان را ادا کردند، رو به هجرت‌گاه خاتم المرسلین ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} ، قرارگاه پایانی‌­شان و پناهگاه اسلام نهند؛ و به مسجدی‌که در آن نور پراکنده می‌­شود و امواج هدایت و علم از آنجا سرچشمه می‌­گیرند و پیروزی اسلام در جهان از آنجا آغاز گردیده است، مشتاق باشند و به سوی مدینه سرازیر شوند؛ مدینه‌­ای که اسلام به آن پناهنده شد و فصل­‌های تاریخ نخستین اسلام در آن به نمایش درآمد و خاکش با اشک­‌ها و خون­‌های صحابه نمناک شد و آرزومند باشند که در مسجدی‌که یک رکعت در آن با هزار رکعت در مساجد دیگر برابری می­‌کند، نماز بخوانند و در جایگاهی بایستند که شهدا، صدیقان و پیشگامان نخستین ایستاده­‌اند و از آنجا نیروی ایمان، صداقت، محبت، مهرورزی، رشادت و شهادت در راه اسلام را برگیرند و برپیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} درود و سلام بفرستند؛ پیامبری‌که با دعوت و جهادش انسانیت را از تاریکی‌­ها به سوی نور درآورده و مردمان را از پرستش بندگان به پرستش الله و از تنگنای دنیا به فراخنای آن بیرون آورد و در پی آن انسانیت برای نخستین بار طعم ایمان را چشید و ارزش انسان را شناخت.

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی

[1]. سوره حج، آیه:۷۸.

[2]. سورۀ مائده، آیه:۹۷.