غرور به شکل‌های گوناگون؛ گاه در نحوۀ راه رفتن و گاه در چهره به صورت رخ برتابیدن از مردم در رفتار آدمی آشکار میشود.
قرآن کریم اندرز حکیمانه‌ی لقمان به فرزند خود در وانهادن این‌گونه رفتار غرورآمیز را این‌گونه نقل می‌کند: «وَلَا تُصَعِرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ»؛ «از روی غرور از مردم روی مگردان و در زمین با غرور راه نرو زیرا خداوند مغرور و فخر فروش را دوست ندارد.»[1]
همچنین قرآن کریم در بیان علت این که انسان نباید با غرور در زمین راه برود، ضعف او را به وی گوشزد کرده و فرموده است: «وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الجبال طُولاً»؛ «تو هرگز نمی‌توانی زمین را بشکافی یا تمام آن‌را با راه رفتن بپیمایی و بلندی قامتت هیچ‌گاه به کوه‌ها نمی‌رسد.»[2]
این آیه کنایه از عجز و ضعف انسان و احاطه موجوداتی قوی‌تر و بزرگ‌تر از او بر وی است، بنابراین قدرت و عظمتی که مغرور برای خود قائل است توهمی بیش نیست و توجیهی برای غرور او وجود ندارد.
ذکر دو مورد فوق در تعلیل آیه از آن روست که انسان با فراوانی قدرت و بزرگ جثه‌اش غرور می‌ورزد، بدین معناست که غرور برای مغرور هیچ فایده‌ای ندارد و هیچ‌گاه وی را به خواسته‌اش نمی‌رساند، چنان‌که هیچ‌گاه زمین را نمی‌شکافد و بلندی قامت او به کوه نمی‌رسد. البته مفاسد غرور تنها دامن مغرور را نمی‌گیرد بلکه گاه به دیگران نیز سرایت می‌کند. از این‌رو حضرت موسی علیه السلام آن‌گاه که شنید فرعون قصد کشتن او را دارد، از شر او و هر متکبری که به روز حساب ایمان ندارد پناه برد: «وَقَالَ مُوسَى إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُم مِّن كُلِّ مُتَكَبّرٍ لَّا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسَابِ»؛ «و موسی گفت: من به خدای آفریننده من و شما (و همه عالم) از شر هر (کافر) متکبری که به روز حساب ایمان نمی‌آورد پناه می‌برم.»[3]
تکبر و عجب از دیدگاه قرآن:
«وَلَا تُصَعِرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ»؛ «از روی غرور از مردم روی مگردان و در زمین با غرور راه نرو زیرا خداوند مغرور و فخر فروش را دوست ندارد.»[4]
متکبران در قرآن‌کریم به عذابی شدید بیم داده شده‌اند، آنجا که خداوند تعالی می‌فرماید: «سَأَصْرِفُ عَنْ ءَايَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ»؛ «به زودی کسانی را که در زمین به ناحق تکبر می‌ورزند، از آیاتم روی گردان سازم.»[5]
و می‌فرماید: «كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ»؛ «این‌گونه خدا بر دل هر متکبر و زورگویی مهر می‌زند.»[6]
خداوند تعالی متکبران را دوست نمی‌دارد و پاداش و جایگاهشان در آتش دوزخ قرار داده و می‌فرماید: «إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ»؛ «او گردن‌کشان را دوست نمی‌دارد.»[7]
و می‌فرماید: «أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِلْمُتَكَبِّرِينَ»؛ «آیا جای سرکشان جهنم نیست؟»[8]
تکبر از دیدگاه احادیث:
پیامبر صلی الله علیه وسلم در یک حدیث قدسی فرمود: «قال الله تعالى: «الْكِبْرِيَاءُ رِدَائِي، وَالْعَظَمَةُ إِزَارِي، فَمَنْ نَازَعَنِي وَاحِدًا مِنْهُمَا، فَذَقْتُهُ فِي النَّارِ»؛ «خداوند عزوجل می‌فرماید: «عزت از آن من است و کبریاء ردای من، کسی که جای من در یکی از این دو دعوی و کشمکش کند، او را در آتش افکنم.»[9]
رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «بِحَسْبِ امْرِئٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ»؛ «برای هر انسان مؤمنی همین شر و بدی کافی است که برادر مسلمان خود را مورد تحقیر و استهزاء قرار بدهد.»[10]
و همچنین فرموده‌اند که: «هر کس خود را بزرگ محسوب کند و با غرور راه برود، در قیامت طوری با الله تعالی ملاقات می‌کند که الله تعالی غضبناک است.»[11]
«لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ». «الْكِبْرُ بَطَرُ الْحَقِّ وَغَمْطُ النَّاسِ»؛ «هر کس به اندازه‌ی ذره‌ای کبر در دلش وجود داشته باشد، از بهشت محروم خواهد ماند. کبر عبارت است از پشت زدن و پایمال کردن حق و حقیر شمردن مردم.»[12]
«يُحْشَرُ الْمُتَكَبِّرُونَ يَوْمَ القِيَامَةِ أَمْثَالَ الذَّرِّ فِي صُوَرِ الرِّجَالِ يَغْشَاهُمُ الذُّلُّ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ، فَيُسَاقُونَ إِلَى سِجْنٍ فِي جَهنم يُسَمَّى بُولَسَ تَعْلُوهُمْ نَارُ الْأَنْبَارِ يُسْقَوْنَ مِنْ عُصَارَةِ أهْلِ النَّارِ طِينَةَ الخَبَالِ»؛ «متکبران در روز قیامت همچون مورچگانی ریز در هیئت انسان حشر شده و از هر طرف حقارت و ذلت بر آنان میبارد به سوی زندانی در دوزخ کشانده میشود که بولس نامیده میشود بر آنها آتش همهای آتشها برآمده و از عصارهای مینوشند که چرک تن دوزخیان است.»[13]
