ایام رمضان سپری شد و شب‌های آن به پایان رسید. اوقات آن همچون یک چشم برهم زدن یا همچون برقی گذرا از میان رفت. مسلمانان در سراسر جهان در انتظار ورود آن بودند، خود را برای آن آماده می‌کردند و یکدیگر را به مناسبت فرا رسیدنش تبریک می‌گفتند. این فصل پربرکت از راه رسید و در میان آنان جای گرفت، با خیرات و برکاتش، با فضایل و حسناتش، با لطف و نسیم‌های رحمتش.
از میان بندگان خدا، فرد زیرک و هوشیار کسی است که می‌داند فرصت‌ها را باید غنیمت شمرد، و اینک فرصتی بزرگ در برابر او قرار دارد. پس آستین همت بالا زد و اعضای خود را در طاعت خداوند به کار گرفت. با دل و جان در طول روز و در پایان شب‌ها، در سحرگاهان و هنگام شدت گرما، به یاد پروردگارش بود، آیات او را تلاوت می‌کرد، تسبیح و تحمید او را بر زبان می‌آورد. او در برابر خالقش در رکوع و سجود بود، قیام می‌کرد و قیامش را طولانی می‌ساخت، پیوسته دعا می‌کرد و طلب آمرزش و رحمت داشت. چرا که یقین داشت این فصل گران‌بها ممکن است دیگر برایش تکرار نشود. پس باید از لحظات آن بهره ببرد و وقت خود را در آنچه سودمند و نافع است و برای آخرتش باقی می‌ماند، صرف کند:
إن لله عبادا فُطنا طلَّقوا الدنيا وخافوا المحنا
«بی‌گمان، خداوند بندگان زیرکی دارد… که دنیا را ترک گفته و از فتنه‌های آن ترسیده‌اند.»
نظروا فيها فلما علموا أنها ليست لحي سكنا
«به دنیا نگریستند، و چون دریافتند که سرای ماندن زندگان نیست…»
جعلوها لجة واتخذوا صالح الأعمال فيها سُفنا
«آن را همچون دریایی ژرف دیدند و برای عبور از آن، اعمال نیک را کشتی‌های نجات خود ساختند.»[1]
اکنون، ماه رمضان که چندی پیش از آن استقبال کردیم و از آمدنش شادمان شدیم، در آستانۀ وداع با ما قرار دارد. او یا به نفع ما گواهی خواهد داد یا بر ضرر ما. پس کسی‌که در آن، کار نیکی انجام داده و برای خیر توفیق یافته است، باید خدا را شکر کند و از او افزونی و استقامت در راه نیکی و توفیق برای اعمال صالح و حسن عاقبت را بخواهد و از خداوند درخواست کند که او را درحالی‌که از او راضی است، بمیراند.
شهر الصيام مضى واجتاز وانصرما واختص بالفوز بالجنات من خدما
«ماه روزه سپری شد و گذشت و به پایان رسید… و تنها کسی‌که در خدمت آن بود، به پیروزی و بهشت دست یافت.»
وأصبح الغافل المسكين منكسرا مثلي، فيا ويحه يا عُظْمَ ما حرما
«و غافل بیچاره با حسرت و شکست مواجه شد، همچون من… وای بر او، چه زیان بزرگی که از دست داد!»
من فاته الزرع في وقت البذار فما تراه يحصد إلا الحزن والندما
«کسی‌که در فصل بذرپاشی کِشت نکند… جز حسرت و اندوه، چیزی درو نخواهد کرد!»[2]
اکنون که رمضان رو به پایان است، باید از خداوند بخواهیم که روزه‌ها، نمازها و اعمال نیک ما را بپذیرد و ما را در مسیر تقوا و نیکی ثابت‌قدم بدارد. هم‌چنین، باید از کوتاهی‌های خود در این ماه استغفار کنیم، زیرا معلوم نیست که آیا بار دیگر به چنین فرصت بزرگی دست خواهیم یافت یا نه؛ چنان‌که سلف صالح در تکمیل و اتمام عمل نیک، نهایت تلاش خود را به کار می‌بستند، سپس بیش از خود عمل، نگران پذیرفته شدن آن بودند و از رد شدن آن می‌ترسیدند. اینان همان‌هایی بودند که هر آنچه انجام می‌دادند، دل‌های‌شان بیمناک بود.[3]
از علی رضی‌الله‌عنه روایت شده است که فرمود: «در مورد پذیرفته شدن عمل، بیش از خود عمل نگران باشید. آیا نشنیده‌اید که خداوند عزوجل می‌فرماید: «إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ»؟»[4]
مالک بن دینار می‌گوید: «ترس از عدم پذیرش عمل، سخت‌تر از خود عمل است.»[5]
برخی از سلف صالح در روز عید فطر آثار اندوه در چهرۀ‌شان نمایان بود. از آنان پرسیده می‌شد: «این روز، روز شادی و سرور است، چرا اندوهگینی؟» در پاسخ می‌گفتند: «راست می‌گویید. اما من بنده‌ای هستم که مولایم به من فرمان داد کاری انجام دهم، اما نمی‌دانم که آیا از من پذیرفته شده است یا نه؟»[6]
برادران و خواهران مسلمان!
بندۀ رمضان نباشیم! یعنی عبادت و نیکی‌های خود را محدود به این ماه نکنیم و پس از آن، در دیگر ایام سال از بندگی و اعمال شایسته غافل نمانیم. خداوند از ما بندگی را در تمام طول عمر می‌خواهد، نه فقط در ماه رمضان. این ماه باید برای ما تمرینی بزرگ باشد تا در سایر ماه‌ها و سال‌ها نیز بندگی را به بهترین شکل ادامه دهیم.
اگر تنها در رمضان در نماز جماعت حاضر شویم و در سایر ماه‌ها آن را ترک کنیم، اگر فقط در این ماه به اعمال خير و هم‌چنان به فقرا و نیازمندان توجه داشته باشیم و پس از آن بی‌تفاوت باشیم، دچار خسارتی بزرگ شده‌ایم.
پس باید در همین رمضان نیت کنیم که: «ای پروردگار! چنان‌که در این ماه، بندگی تو را کردم و از فرمانت اطاعت نمودم، پس از رمضان نیز چنین خواهم بود و به‌عنوان بنده‌ای شایسته، همواره در مسیر طاعت تو باقی خواهم ماند.»
کعب می‌گوید: «هر که رمضان را روزه بگیرد، اما در دل قصد داشته باشد که پس از آن، نافرمانی خدا کند، روزه‌اش پذیرفته نیست. و هر که رمضان را روزه بگیرد، درحالی‌که نیت داشته باشد پس از آن نیز گناه نکند، بدون حساب و بازخواست وارد بهشت خواهد شد.»[7]
خداوند، روزه‌ها، نمازها و اعمال نیک ما را بپذیرد و توفیق دهد که در دیگر ماه‌ها نیز، بندگی او را به شایستگی انجام دهیم.
