ویژگی‌های قانونگذاری اسلامی در موضوع روزه، فضیلت و احکام آن
ازاینرو، قانونگذاری اسلام برای روزه با توجه به مقاصد آن، کامل‌ترین و فراگیرترین قانون، و نسبت به فوائد و منافع آن تضمین کننده‌ترین قانونی است، که در آن حکمت ذات غالب، دانا، سنجیده‌کار و آگاه؛ که انسان را آفریده است جلوه‌گر شده است.
«أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الخَبيرُ». «آیا نمی‌داند آنکس که آفریده است؟ حال آنکه او آن باریک‌بین آگاه است».[1]
و الله تعالی یک ماه کامل را، که ماه رمضان است و در آن قرآن نازل شده است، به روزه‌گرفتن روزهای پیاپی اختصاص داد؛ تا مسلمانان در روزها روزه گرفته و در شب‌ها افطار کرده و بخورند. و عرف و عادت عرب‌ها دربارۀ روزه نیز همین‌گونه بوده است و همین معیار قانونگذاری جهانی اسلام در رابطه با روزه است.
شیخ الإسلام احمد بن عبدالرحیم دهلوی رحمه‌الله میگوید: «و روزه از طلوع فجر تا غروب خورشید محاسبه شده است؛ زیرا همین‌مقدار، با محاسبۀ عرب‌ها و اندازۀ روز نزد ایشان موافق است و در روز عاشورا هم همین‌مقدار از آنان به ثبوت رسیده است و محاسبۀ ماه با دیدن هلال ماه آغاز و با دیدن هلال ماه دیگر به پایان می‌رسد؛ زیرا مقدار ماه، نزد عرب‌ها همین اندازه است و محاسبۀ آنان بنابر ماه‌های شمسی نیست».[2]
چرا رمضان به روزه اختصاص داده شد؟
الله تعالی روزه را در رمضان قرار داد و آن‌را با رمضان همراه، هم‌زمان و پیوسته کرد، تو گویی دو بهره و دو خوشبختی در حکمت قانونگذاری جمع شده‌اند، چون رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است و آغاز دمیدن بامداد راستین در دل شب تاریک انسانیت است؛ بنابراین زیبا است که این ماه با روزهمراه باشد؛ چنانکه هر روز، دمیدن صبح راستین با روشنایی روز همراه است. رمضان به‌خاطر همین فرخندگی، برکت، رحمت و رابطۀ پنهانی و روحیه‌ای که بین این ماه و بین دل‌های سالم انسان‌ها وجود دارد، از همۀ ماه‌ها سزاوارتر است که در روزهای آن روزه گرفته شود و در شب‌های آن شب‌زنده‌داری و عبادت انجام گیرد.[3]
روزه و قرآن رابطه‌ای محکم و عمیقی دارند؛ به همین‌خاطر رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در رمضان بسیار قرآن تلاوت می‌کردند. ابن عباس رضی‌الله‌عنهما میگوید: «رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم سخاوتمندترین مردمان بود و در رمضان، هنگامی که جبرئیل با ایشان ملاقات کرده و قرآن را مذاکره می‌کرد، بیشتر از ماه‌های دیگر سخاوت می‌نمود. جبرئیل با ایشان در رمضان هر شب ملاقات می‌کرد و ایشان در این هنگام در نیکوکاری از باد رها شده سخاوتمندتر بود».[4]
عالم ربانی و عارف بالله، شیخ احمد بن عبدالاحد سرهندی، در رسائلش میگوید: «این ماه کاملاً با قرآن مناسبت دارد و به‌خاطرهمین مناسبت در آن فرو فرستاده شده است. این ماه در بردارندۀ تمام خوبی‌ها و برکات است و هر خیر و برکتی که در طول سال به انسان‌ها می‌رسد، قطره‌ای از این دریا است، و آرامش دل در این ماه، سبب آرامش دل در تمام سال می‌شود و پراکندگی دل و ذهن در آن، سبب پراکندگی دل و ذهن در سایر روزهای سال می‌شود؛ بنابراین خوشا به حال آنکه این ماه مبارک را گذرانده باشد و این ماه از او خرسند باشد و تباهی و تیره روزی از آن‌کسی است که این ماه از او ناخشنود بوده و در پی آن از برکات و خوبی‌های آن محروم شده باشد».[5]
و در رسالۀ دیگری میگوید: «اگر انسان در این ماه توفیق انجام خوبی‌ها و کارهای نیک را بیابد، در طول سال این توفیق با او همراه خواهد بود و اگر این ماه با پراکندگی دل و آشفتگی سپری شود، تمام سال با پراکندگی و آشفتگی سپری می‌شود.[6]
حضرت ابوهریره رضی‌الله‌عنه از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم روایت کرده است که فرمودند: «چون رمضان فرارسد، درهای بهشت باز می‌شوند و درهای جهنم بسته شده و شیاطین به زنجیر بسته می‌شوند».[7] و احادیث در رابطه با این موضوع بسیار فراوانند.
موسم جهانی عبادات و جشنوارۀ عمومی نیکوکاری
و اینگونه رمضان، موسم جهانی عبادات، ذکر، تلاوت، پارسایی و زهد قرار گرفت که در گسترۀ آن مسلمان شرقی با مسلمان غربی، جاهل با عالم، نیازمند با توانگر و انسان سهل‌انگار با انسان تلاش‌گر گرد هم می‌آیند و در هر شهر، روستا، آبادی، کاخ و کلبه‌ای رمضان است و این حقیقت قابل تجزیه نیست و در انتخاب ایام روزه آشفتگی جود ندارد. هر انسانی شکوه و زیبایی آن‌را در سراسر جهان اسلام، احساس می‌کند و ابر نورانی‌اش تمام جامعۀ اسلامی را می‌پوشاند و مسلمان سهل‌انگاری که روزه می‌خورد، از جدا شدن از سایر مسلمانان روزه‌دار خودداری می‌کند و جز پنهانی یا با شرمندگی نمی‌تواند بخورد؛ مگر اینکه انسان گستاخ و بی‌باکی از ملحدان و هرزه‌گران باشد؛ یا از بیماران و مسافرانی باشد که اجازۀ خوردن به ایشان داده شده است. بنابراین روزۀ رمضان، روزۀ گروهی و جهانی است که فضای ویژه‌ای دارد که روزه‌گرفتن در آن آسان شده و دل‌ها نرم می‌شود و جان‌ها فروتن شده و به عبادت، طاعت، نیکی و هم‌دردی می‌گروند.
[3]. شيخ الإسلام احمد بن عبدالرحیم دهلوی رحمه‌الله میگوید: «وقتی که نیاز شد تا ماهی برای روزه تعیین شود، سزاوارتر همان ماهی است که در آن قرآن نازل شد و امت محمدی در آن پابرجا گردید و همین ماه در بردارندۀ شب قدر است». حجة الله البالغة، ج ۲، ص ۳۷.
[4]. متفق علیه. صحیح بخاری، کتاب الصوم، شمارۀ حدیث: ۱۹۰۲.
[5]. رسائل الامام الربانی، شیخ احمد بن عبدالاحد سرهندی، ج ۱، ص ۸.
By محمد فاتح
