حجة الاسلام غزالی رحمه‌الله به شیوۀ خاص خودش به این امر اشاره کرده و فرموده است: «مقصود روزه آراسته‌شدن به اخلاقی از اخلاق‌های الله تعالی؛ یعنی صمدیت؛ و اقتدا به فرشتگان در دست‌کشیدن از شهوات تا حد ممکن است؛ زیرا آنان از شهوات پیراسته هستند و انسان مرتبه‌اش از حیوانات بالاتر است؛ چون با نور عقل می‌تواند شهوات را درهم بشکند و جایگاهش از فرشتگان پایینتر است؛ چون شهوات بر او چیره هستند و او باید با آن‌ها مبارزه کند، بنابراین، هرگاه در شهوات فرو رود، به پایینترین درجه سقوط خواهد کرد و به گروه چهارپایان می‌پیوندد و هرگاه شهوات را سرکوب کند، به والاترین درجه رسیده و به کرانۀ فرشتگان پیوند خواهد خورد.»[1]
علامه ابن قیم رحمه‌الله این مسأله را بیشتر توضیح داده و می‌فرماید: «هدف از روزه، کنترل نفس از شهوات و بریدن آن از عادات و متعادل کردن نیروی شهوانی است، تا برای طلبیدن هدفی که در آن راز خوش‌بختی و سعادتش وجود دارد و قبول کردن آنچه که با آن تزکیه شده و در آن زندگانی ابدیش نهفته است، آماده شود و گرسنگی و تشنگی از شور و تیزی آن می‌کاهد و لشکرهای گرسنۀ بی‌نوایان را در نظرش می‌آورد و راه‌های دست‌یافتن شیطان بر انسان را، به وسیلۀ تنگ‌کردن مجاری غذا و آب، تنگ می‌کند و اندام‌های بدن را از افسار گسیختگی در مواردی که در دنیا و آخرت به او زیان می‌رساند، باز می‌دارد و هر عضوی را آرام می‌کند و قوا را کنترل کرده و آن‌ها را با لگام می‌بندد؛ بنابراین، روزه لگام پرهیزگاری، سپرمبارزان و بوستان نیکان و مقربان است.»[2]
علامه ابن قیم رحمه‌الله با بلاغت، تشریح رازها و مقاصد روزه را ادامه داده و می‌گوید: «روزه تأثیر عجیبی در حفاظت اندام‌های ظاهری و قوای باطنی و نگهداری آن‌ها از آمیختگی با مواد فاسد دارد، مواد فاسدی که اگر بر اندام‌ها و قوای انسان چیره شوند، آن‌ها را فاسد می‌کنند؛ هم‌چنین روزه در تخلیه‌کردن مواد فاسدی که مانع سلامتی می‌شوند، تأثیرگذار است. بنابراین، روزه سلامتی قلب و اندام‌ها را تأمین کرده و آنچه را که پنجه‌های شهوت آن‌ها را ربوده است، بازپس می‌گیرد.
روزه بزرگ‌ترین یار و مددگار تقوا و پرهیزگاری است؛ چنانکه الله تعالی می‌فرماید: “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ”؛ «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، نوشته شده (مقرر شده) بر شما روزه، چنانکه نوشته شده بود بر کسانی‌که پیش از شما بودند باشد که شما پرهیزگاری کنید».[3]
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم نیز فرموده است: «روزه گرفتن (در مقابل ارتکاب گناه) سپر و محافظ است.»[4] ایشان، کسی را که شهوت بر او فشار آورده است و توانایی ازدواج ندارد، به روزه گرفتن فرمان داده است و روزه را سبب شکستن این شهوت برشمرده است.
هدف این است که چون عقل‌ها و فطرت‌های سالم به این منافع روزه گواهی داده‌اند، الله تعالی آن‌را به‌عنوان رحمت، احسان، پیش‌گیری و سپری برایشان مشروع کرده است».[5]
و بار دیگر به موضوع اصلی برگشته و می‌گوید: «چون صلاح قلب و پایداری آن بر مسیری که او را به الله تعالی برساند، بر تمرکز و روی آوردن کلی بر الله تعالی به وسیلۀ انسجام بخشیدن به پراکندگی‌ها موقوف است، رحمت ذات با عزت و مهربان نسبت به بندگان اقتضا کرد که مقداری از روزه را برایشان مشروع گرداند، تا غذاها و نوشیدنی‌های اضافه را از بین برده و قلب را از اخلاط شهوت‌هایی که رفتن او را به‌سوی الله تعالی به تعویق می‌اندازند، تهی بکند؛ زیرا پراکندگی قلب؛ جز با روی آوردن به الله تعالی، انسجام نمی‌یابد و غذا، نوشیدنی، ارتباط با مردم، سخن گفتن و خوابیدن اضافه، پراکندگی‌اش را بیشتر کرده و آن‌را در وادی سرگردانی سرگشته می‌کند و سیرش را به‌سوی الله تعالی بریده و یا از بین می‌برد، هم‌چنین روزه را الله تعالی به اندازۀ مصلحت مشروع کرده است؛ به گونه‌ای که انسان در دنیا و آخرت از آن سود برده و زیانی به او نمی‌رساند و منافع کوتاه‌مدت یا دراز مدتش را از بین نمی‌برد.»[6]
By محمد فاتح
