ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، عبادت و نیکوکاری است که در آن، درهای رحمت الهی گشوده و برکات بی‌کران نصیب مؤمنان می‌شود. این نوشتار به بررسی فضایل بی‌نظیر رمضان، از جمله روزه، شب‌های قدر، ارتباط با قرآن و تأثیرات معنوی این ماه می‌پردازد. همچنین، جایگاه کارهای خیر در رمضان، از جمله صدقه، افطاری دادن، کمک به نیازمندان و تعمیق روابط اجتماعی و ایمانی، مورد تحلیل قرار گرفته است. با استناد به منابع معتبر اسلامی، این نوشتار بر آن است که اهمیت این ماه را در رشد معنوی و تربیتی انسان تبیین کند و راهکارهایی برای بهره‌مندی بهتر از فرصت‌های آن ارائه دهد. این پژوهش علاوه بر بُعد عبادی، به جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی رمضان نیز پرداخته و نقش آن را در تقویت همبستگی و تقوا در جامعه بررسی می‌کند. باشد که این نوشتار، چراغ راهی برای بهره‌گیری از فیوضات این ماه پر برکت باشد و انگیزه‌ای برای انجام هرچه بیشتر اعمال خیر در این ایام نورانی فراهم آورد.
مقدمه
ماه مبارک رمضان، یکی از برترین و بافضیلت‌ترین ماه‌ها در تقویم اسلامی می‌باشد که با نزول قرآن کریم و فرضیت روزه در آن، جایگاهی ویژه در میان مسلمانان دارد. این ماه، فرصتی استثنایی برای تقرب به پروردگار، تزکیهٔ نفس و بهره‌گیری از الطاف بی‌کران الهی است. در آیات قرآن و احادیث نبوی، فضیلت و برکات این ماه بارها مورد تأکید قرار گرفته است، تا جایی که پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای استقبال از آن، از ماه‌ها قبل آمادگی می‌گرفتند و در عبادت و بندگی خود می‌افزودند. رمضان، ماهی است که خداوند متعال آن را همچون تحفه‌ای ارزشمند برای بندگانش مقرر فرموده تا با روزه‌داری، دعا، استغفار و اعمال نیک، به رحمت و مغفرت الهی نائل آیند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم اهمیت این ماه را به‌گونه‌ای درک کرده بودند که روزهای ماه شعبان را با دقت شمارش می‌کردند و در رمضان بیش از هر زمان دیگر به عبادت، انفاق و نیکوکاری می‌پرداختند. این سیرهٔ نبوی، برای مسلمانان الگویی گران‌بهاست تا قدر این ماه را دانسته و از فرصت‌های بی‌نظیر آن نهایت بهره را ببرند.
با توجه به اهمیت موضوع ماه مبارک رمضان، در این نوشتار تلاش خواهیم کرد تا ضمن بررسی فضایل این ماه مبارک، به راهکارهای بهره‌گیری بهینه از آن برای یک مسلمان پرداخته و برکات و فرصت‌هایی را که در این ماه نهفته است، مورد بررسی قرار دهیم. امید است که این سطور، چراغی باشد برای درک بهتر این ماه عظیم و بهره‌گیری از فیوضات آن، ان‌شاءالله.
علت نام‌گذاری رمضان
نام‌گذاری ماه رمضان به این دلیل است که واژهٔ رمضان از ریشهٔ عربی «رمض» (ر-م-ض) گرفته شده که به معنای شدت گرما و سوزانندگی است. فیروزآبادی می‌گوید: «الرمض: شدةُ وقع الشمس علی الرمل و غیره»؛ «”الرَّمْض” به معنای شدت تابش خورشید بر ریگ و سایر سطوح است.» [قاموس المحیط: ص ۶۴۴]
برخی از مفسران و زبان‌شناسان معتقدند که چون این ماه در زمان نام‌گذاری، در فصل گرمای شدید قرار داشت، آن را رمضان نامیدند. علامه زین‌الدین رازی گفته‌اند: «قیل فی تسمیته: لما نقلوا أسماء الشهور من اللغة القدیمة سموها بالازمنة التی وقت فیها، فوافق هذالشهر أیام رمض الحر، فسمی بذالک.»؛ «در مورد نام‌گذاری آن گفته شده است: هنگامی که نام‌های ماه‌ها را از زبان قدیم منتقل کردند، آن‌ها را بر اساس زمان‌هایی که در آن واقع شده بودند نام‌گذاری نمودند، این ماه با روزهای شدت گرما مقارن شد، ازاین‌رو آن را رمضان نامیدند.» [مختار الصحاح، ص ۱۲۸]
از سوی دیگر، برخی علمای دین تفسیر معنوی این نام را مطرح کرده‌اند. آنان می‌گویند که این نام‌گذاری به این دلیل است که گناهان انسان در این ماه مانند زمین داغی که باران بر آن ببارد، سوزانده و پاک می‌شود، به همین دلیل، رمضان را ماه تزکیهٔ نفس، آمرزش گناهان و تطهیر روح دانسته‌اند. ملا علی قاری رحمه‌الله می‌گوید: «لانه یرمض الذنوب: ای یحرقها»؛ «زیرا (رمضان) گناهان را می‌سوزاند؛ یعنی آن‌ها را از بین می‌برد.» [مرقاة المفاتیح: ۴/ ۳۸۶]
بنابراین، رمضان هم از نظر تاریخی و هم از نظر معنوی، دلالت بر گرما، سوزانندگی و پاک‌کنندگی دارد که کاملاً با فلسفهٔ این ماه، یعنی روزه‌داری، صبر، عبادت و استغفار، همخوانی دارد.
