نویسنده: عبیدالله نیمروزی
علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله‌تعالی (بخش شصت‌وهشتم)
علم حديث
محبت خاندان حضرت امام ندوی (رحمه الله) به حدیث و علم حدیث محبت دیرینه‌ای می‌باشد، که در هر دوره‌ای با کتاب‌های حدیث و فن حدیث رابطۀ مستحکمی داشته‌اند. چنانکه در این زمینه آثار ماندگاری نیز برجای گذاشته‌اند. به عنوان مثال، مولانا عبدالحی حسنی حواشی ارزشمندی بر نسخۀ خطی ترمذی سید قطب‌الهدی دارد. هم‌چنین کتابی به نام «تلخیص الاخبار» معروف به «تهذیب الاخلاق» گزیده‌ای از احادیث را جمع‌آوری کرد.
بنیاد حدیثی مولانا از آنجا آغاز گردید که استاد مشفق ایشان، شیخ خلیل عرب، علاوه بر کتاب‌های ادب، کتاب الجهاد صحیح مسلم را نیز به ایشان تدریس کرد که این سرآغاز آشنایی با این فن شریف بود. هم‌چنین در سخنرانی‌ها از کتاب الترغیب والترهيب منذرى استفاده کرد و در همان دوران، کتاب قيام الليل محمد بن نصر مروزی را نیز مورد مطالعه قرار داد، و پس از آنکه از کتابخانۀ جهان شاه حلیم عطا دیدن کرد، شوق فراوان ایشان نسبت به حدیث، نهاد ایشان را ناآرام ساخت.
مولانا ندوی می نویسد: از خوش نصیبی مکرر من آن بود که در زمینۀ حدیث از استادی متبحر مثل مولانا حیدر حسن خان بهره‌مند شدم که ایشان شاگرد مولانا غلام‌احمد لاهوری، مولانا لطف‌الله کوئلی، مولانا احمدحسین کانپوری و شیخ‌الاسلام شیخ حسین یمنی و مجاز بیعت حضرت حاجی امداد‌الله مهاجر مکی بود و این هم از خوش نصیبی من بود که با آغاز حدیث، هیچ فنی دیگر مزاحم من نگشت. فقط درس حدیث بود و بس، هم‌چنین مصاحبت مولانا نصیبم گشت. درس ایشان محدثانه و حاوی بحث‌های نقد حدیث، اصول حدیث و رجال حديث بود.[1]
مولانا ندوی در زمینۀ حدیث از بسیاری محدثین و علماء بزرگ سند حدیث اخذ کرد و دربارۀ حدیث سه رساله به رشتۀ تحریر درآورد:
-
المدخل الى دراسات الحديث النبوي الشريف – درآمدی بر پژوهش‌های حدیث شریف نبوی؛
-
دور الحديث في تكوين المجتمع الاسلامي – نقش حدیث در پیدایش و پرورش جامعۀ اسلامی؛
-
محمد بن اسماعیل البخاری وكتابه الجامع الصحيح – محمد بن اسماعیل بخاری و کتاب صحیح او.
تبحر و شغف مولانا ندوی (رحمه الله) در زمینۀ حدیث از آنجا ظاهر می‌گردد که بر بسیاری از کتاب‌های وزین حدیث مقدمه‌های گرانقدری نگاشت و با تحقیقات زیبا و پرمحتوای خویش آنان را آراسته‌تر گردانید. چنانکه حضرت شیخ‌الحدیث مولانا محمدزکریا به این امر پی برده و از ایشان درخواست کرد بر کتاب‌های ایشان مقدمه بنویسد، که مورد اجابت مولانا ندوی قرار گرفت. در اینجا به عنوان نمونه به تعدادی از این کتب حدیث که با مقدمۀ مولانا آراسته شده‌اند اشاره می‌کنیم:
-
حياة الصحابة اثر مولانا محمد يوسف دهلوى.
-
أوجز المسالك الى موطأ مالك.
-
حجة الوداع مولانا زكريا.
-
لامع الدراري علی البخاری، بحث‌های مولانا گنگوهی بر بخاری که مولانا محمد یحیی آن را جمع‌آوری کرده است.
-
الابواب والتراجم للبخاری اثر مولانا زكريا.
-
بذل المجهود شرح سنن ابی داود اثر مولانا خلیل‌احمد سهارنپوری.
-
الكوكب الدرى على جامع الترمذی تقریر مولانا گنگوهی، تدوین مولانا یحیی.
-
معارف الحديث مولانا محمد منظور نعمانی.
-
تكملۀ فتح الملهم اثر شيخ الاسلام مفتی محمد تقی عثمانی حفظه‌الله.
-
روائع الاعلاق شرح تهذیب الاخلاق اثر ابو سحبان روح القدس ندوى.
-
التعليق المسجد على مؤطا الامام محمد تحقيق دکتر تقی الدین ندوی.
-
ظفر الاماني شرح مختصر الجرجاني تحقيق دکتر تقی الدین ندوی.
این همه درخواست معاصران از ایشان برای نوشتن مقدمه بر کتاب‌های‌شان دلیل زنده و روشنی بر رسوخ ایشان در علم حدیث و مهارت و تبحر در این فن می‌باشد و چنانکه ابو سحبان روح القدس ندوی می‌نویسد: مولانا ابوالحسن در صف محدثين عصر حاضر مقام والایی دارد، گرچه در این زمینه شهرت نیافت. درحالی‌که اکثر تصانیف مولانا شرح و ترجمان حدیث بودند و زندگی ایشان نمونۀ روشن و درخشانی در عمل به حدیث می‌باشد.[2]
مولانا ندوی در اواخر عمر خویش بسیار در اندیشه بود و همواره به شنیدن احادیث آرزومند بود؛ چنانکه وقتی مقرر کرده روزانه دو صفحه از بخاری شریف را از یکی از عزیزان می‌شنید، شاید این امر حسن ختامی بود برای زندگی پربار و پربرکت ایشان.
ادامه دارد…
[1] . سوانح مفکر اسلام، صفحۀ ۵۰۲.
[2] . نذرانۀ عقیدت، صفحۀ ۱۹۱.
