الحاد واژه‌ی عربی است که به معنای میل، انحراف، و خمیدن می‌آید. لحد را در قبر لحد می‌گویند چون در جانبی از قبر قرار می‌گیرد. بر ملجأ و پناهگاه نیز واژه‌ی «ملتحد» اطلاق می‌شود؛ چون پناه جوینده به سوی آن میل می‌نماید.
در قرآن کریم در مواضع مختلف این کلمه به کار برده شده است که ذیلاً بعضی آیات مرتبط به آن ذکر می‌شود: «إنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ الله وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ وَمَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ». [الحج: ۲۵]
«همانا آنان که کفر ورزیدند و باز میدارند از راه الله و مسجد الحرام که قرار دادیم آن را برای مردم [درحالی که] یکسان است مقیم در آن و بادیه‌نشین و هر کی بخواهد در آن کجروی را به سبب ستم می‌چشانیم به او از عذابی دردناک.»
«و نيك مىدانيم كه آنان مىگويند جز اين نيست كه بشرى به او مى آموزد [نه چنين نيست زيرا] زبان كسی كه [اين] نسبت را به او مى‌دهند غير عربى است و اين [قرآن] به زبان عربى روشن است.»
«همانا آنان که کجروی می‌کنند در آیات ما، پوشیده نمی‌مانند برما. پس آیا آن‌که انداخته شود در آتش بهتر است یا آن‌که بیاید ایمن [در] روز رستاخیز؟ بکنید هرچه خواهید؛ بی‌گمان او به آنچه می‌کنید بیناست.»
در آیات فوق، الحاد به معنای میل، انحراف و کجروی به کار رفته است.
معنی اصطلاحی الحاد
الحاد اصطلاحاً در دو معنای عام و خاص به کار برده می‌شود:
معنای عام: الحاد، میل و انحراف از حق و دین اسلام به سوی باطل می‌باشد.
الحاد در معنای عام آن تمام انواع کفر، شرک، نفاق، زندقه، ارتداد، بدعات عقیدوی، تمام شکوک و شبهات در ذات، توحید، صفات، وحی و رسالت، کتب الهی، حشرو نشر، جنت‌و دوزخ و دیگر مسائل و احکام ضروری و قطعی شریعت اسلامی را شامل می‌شود.
در مواردی که در قرآن کریم الحاد به کار برده شده است، همین معنا مراد بوده است.
معنای خاص: الحاد به معنای انکار وجود خداوند ﷻ است که در ضمن، ازلیت ماده، انکار رسالت انبیا (علیهم السلام)، زندگی پس از مرگ و انکار تمام مغیبات را در بر دارد. به تعبیر دیگر، الحاد مذهب فکری و اعتقادی خاصی است که بر امور ذیل استوار گردیده است:
انکار و جود خداوندﷻ؛
اعتقاد بر اینکه دین امر وهمی است که انسان آن را ساخته است
باور بر اینکه ماده‌ی اصلی جهان، ازلی و قدیم بوده و تغییرات آن به‌طور تصادفی به وجود آمده است یا هم آن را قوانین طبیعت به وجود آورده است و نیازی به آفریننده‌ای خارج از آن ندارد. [2]
غربی‌ها و اروپایی‌ها از این مفهوم خاص الحاد به آتئیسم (Atheism)، بی‌خدایی یا خداناباوری تعبیر می‌کنند که از لفظ یونانی (ATHEOS) مشتق شده و مرکب از دو کلمه‌ی (A) به معنای نا، بی، نفی و(THEOS) به معنای اله و معبود یا خدا می‌باشد. پس کلمه‌ی(ATHEOS) به معنای نفی إله یا نفي «الله» می‌باشد؛ اما اطلاق آن بر کسی می‌گردد که معتقد به ایمان به الله ﷻ نباشد، خواه وجود آن را نفی کند یا نفی نکند.
بنیادها و پایه‌های الحاد
بنا بر آنچه در تعریف خاص الحاد ذکر شد، اساسات الحاد موارد ذیل اند:
انکار وجود آفریدگار و پروردگار جهان که موجودات را به وفق علم و اراده و اختیار خود خلق کرده باشد و در آن‌ها تدبیر و تصرف نماید.
انکارِ رسالت انبیا، وجود فرشتگان، زندگی پس از مرگ، جنت‌و دوزخ و انکار از تمام مغیبات و موجودات غیرمادی.
عقیده به ازلیت جهان و ماده‌ی اولیه‌ی آن، پنداشتن تغییرات و دگرگونی‌های آن بر اساس تصادف و اتفاق یا بر اساس اقتضای طبیعت و قوانین آن و باور بر آن‌که حیات و توابع آن مانند شعور و فکر انسان نتیجه‌ی تطور ذاتی ماده است.
ادامه دارد…
[1] – در بیان تعریف الحاد و اقسام آن از منابع ذیل استفاده شده است: العین: الخلیل بن أحمد الفراهیدی، (باب: الحاء والدال واللام معهما)، ۳/۱۸۲-۱۸۳، و مقاییس اللغة: أحمد بن فارس، (كتاب اللام، باب اللام والحاء وما یثلثهما )، ۵/ ۲۳۶، و معانی القراءات للأزهری: أبو منصور الأزهری، ۱/ ۴۳۰، و لسان العرب ومفردات الراغب الاصفهانی، شرح العقائد النسفیة، والنبراس و حاشیه رمضان آفندی بر شرح عقاید، سایت ویکی پدیا، و كواشف زیوف المذاهب المعاصرة، لعبد الرحمن المیدانی، ص ۴۰۹)، و سایت المحاورن و مقال: المواقف الدینیة من الله .
[2] – ویرى عبد الرحمن المیدانی أن المراد بالملحدین هو المعنى المصطلح علیه فی هذا العصر هم: من أنكروا وجود رب خالق لهذا الكون، متصرف فیه، یدبر أمره بعلمه وحكمته، ویجری أحداثه بإرادته وقدرته، واعتبار الكون أو مادته الأولى أزلیة، واعتبار تغیراته قد تمت بالمصادفة، أو بمقتضى طبیعة المادة وقوانینها، واعتبار الحیاة – وما تستتبع من شعور وفكر حتى قمتها الإنسان – من أثر التطور الذاتی للمادة. «انظر: كواشف زیوف المذاهب المعاصرة، لعبد الرحمن المیدانی، ص ۴۰۹.»
