نویسنده: ابوعائشه
نشنلیزم (بخش سی‌ام)
تعصب از دیدگاه اسلام
ملی‌گرایی و ناسیونالیسم با اتحاد و برادری مسلمانان ناسازگار است؛ زیرا اسلام پیوند دینی را بر روابط خونی، عشیره‌ای و میهنی ترجیح می‌دهد و ملاک برتری را تقوا و فضیلت می‌داند. در آموزه‌های اسلامی، هیچ‌کس به‌خاطر قوم، قبیله، زبان، نژاد یا وطن خود بر دیگری برتری ندارد. خداوند متعال این ویژگی‌ها را تنها وسیله‌ای برای شناخت متقابل انسان‌ها قرار داده است. قرآن کریم به زیبایی این موضوع را به تصویر کشیده و دلیل وجود گروه‌ها، زبان‌ها و سایر تفاوت‌های انسانی را بیان می‌فرماید.
اسلام با صراحت بر تعصب خط بطلان کشیده و هر نوع تعصب زبانی، قومی و قبیله‌ای را ممنوع اعلام نموده است. در اسلام، برترین فرد نزد خداوند کسی است که تقوا داشته و در تمام امور خداوند را مدنظر قرار دهد. در ادامه به برخی از آیات و احادیثی که تعصب را ممنوع کرده‌اند، اشاره می‌کنیم:
الف) آیات قرآن
-
قال الله تعالی: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِیرٌ»؛[1] (ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریده‌ایم و شما را گروه‌ها و قبیله‌های مختلف گردانیده‌ایم تا یکدیگر را بشناسید. همانا گرامی‌ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترین شما است. بی‌گمان خداوند دانا و آگاه است.)
-
قال الله تعالی: «قُلْ إِن كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِیرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْكُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّىٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ»؛[2] (بگو: اگر پدران، فرزندان، برادران، همسران، خویشاوندان، اموال و تجارت‌هایی که از کسادشان می‌ترسید و خانه‌هایی که آن‌ها را می‌پسندید، نزد شما از خدا، رسول او و جهاد در راهش محبوب‌تر باشند، پس منتظر باشید تا خداوند حکم خود را در میان آورد و خداوند گروه نافرمانان را هدایت نمی‌کند.)
این آیه به‌صراحت بندگان را از روابط و پیوندهای قومی و قبیله‌ای که فراتر از ایمان و عقیده باشند، برحذر می‌دارد.
-
قال الله تعالی: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»؛[3] (و همگی به ریسمان خدا چنگ بزنید و پراکنده نشوید.)
این آیه بندگان را به اتحاد و پرهیز از تفرقه و اختلاف فرا می‌خواند؛ زیرا تفرقه سبب ضعف و شکست امت اسلامی خواهد شد.
-
وقال تعالی: «إِنَّ هَٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ»؛[4] (این امت شما، امتی یگانه است و من پروردگار شما هستم، پس مرا پرستش کنید.)
امت واحده از مسلمانان می‌خواهد که همواره برای حفظ وحدت تلاش کنند و از عواملی که سبب تفرقه می‌شود، پرهیز نمایند.
ب) احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم
-
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ، أَلَا إِنَّ رَبَّكُمْ وَاحِدٌ، وَإِنَّ أَبَاكُمْ وَاحِدٌ، أَلَا لَا فَضْلَ لِعَرَبِیٍّ عَلَىٰ عَجَمِیٍّ، وَلَا لِعَجَمِیٍّ عَلَىٰ عَرَبِیٍّ، وَلَا لِأَحْمَرَ عَلَىٰ أَسْوَدَ، وَلَا أَسْوَدَ عَلَىٰ أَحْمَرَ، إِلَّا بِالتَّقْوَىٰ.»[5] (ای مردم، بدانید که پروردگار شما یکی است و پدر شما نیز یکی (حضرت آدم علیه‌السلام). هیچ عربی بر غیرعرب و هیچ غیرعربی بر عرب، هیچ سفیدپوستی بر سیاه‌پوست و هیچ سیاه‌پوستی بر سفیدپوست برتری ندارد، مگر به تقوا.)
-
در حدیثی دیگر که امام مسلم رحمه‌الله روایت کرده، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «وَمَنْ قَاتَلَ تَحْتَ رَایَةٍ عِمِیَّةٍ یَغْضَبُ لِعَصَبَةٍ، أَوْ یَدْعُو إِلَىٰ عَصَبَةٍ، أَوْ یَنْصُرُ عَصَبَةً فَقُتِلَ، فَقَتْلَةٌ جَاهِلِیَّةٌ.»[6] (هرکس زیر پرچمی بجنگد که به‌خاطر تعصب قومی برانگیخته شده و یا به تعصب دعوت دهد و در همان حالت بمیرد، با مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.)
-
هم‌چنین پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «لَیْسَ مِنَّا مَنْ دَعَا إِلَىٰ عَصَبِیَّةٍ، وَلَیْسَ مِنَّا مَنْ قَاتَلَ عَلَىٰ عَصَبِیَّةٍ، وَلَیْسَ مِنَّا مَنْ مَاتَ عَلَىٰ عَصَبِیَّةٍ.»[7] (از ما نیست کسی‌که به تعصب دعوت کند، بر مبنای تعصب بجنگد یا بر تعصب از دنیا برود.)
-
در حدیثی دیگر، ابوداود روایت می‌کند که از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم دربارۀ تعصب پرسیده شد. ایشان فرمودند: «أَنْ تُعِینَ قَوْمَكَ عَلَىٰ الظُّلْمِ.»[8] (این است که قوم خود را در ظلم یاری دهی.)
