یکی از بدترین آفات زبان، فحش و دشنام دادن است که شخصیت انسان را پایین میآورد و شخص را فرومایه میگرداند خداوند متعال در سوره احزاب میفرماید: «وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُواْ فَقَدِ احْتَمَلُواْ بُهْتَنَا وَإِثْمًا مُّبِينًا»؛ ترجمه: «کسانی که مردان و زنان مومن را بدون اینکه کاری کرده باشند و گناهی داشته باشند، آزار میرسانند مرتکب دروغ زشت و گناهی آشکار شدهاند.»[1]
از این آیه میتوانیم نتیجه بگیریم که افرادی که مورد فحش و ناسزا قرار میگیرند، همانهایی هستند که گناهی را مرتکب نشدهاند، اما به آنها نسبتهای دروغین داده میشود. این آیه میتواند به عنوان دلیلی برای مذمت فحش و ناسزاگویی بیان شود.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) میفرماید: «إيَّاكُمْ وَالْفَحْشَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَا يُحِبُّ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحْشَ»؛ ترجمه: «از فحش و ناسزا بپرهیزید؛ زیرا که خداوند فحش و بدگویی و بدزبانی را دوست ندارد.»[2]
قبلا گفتیم که فحش تنهاکاری که میکند شخصیت فحشدهنده را پایین میآورد. در حدیث آمده است که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) از فحش دادن به مشرکینی که در جنگ بدر کشته شده بودند، نیز نهی کردند و فرمودند: «لا تسبُّوا هؤلاءِ فإنَّهُ لا يخلص إليهم شيء مما تقولون وتُؤذون الأحياءَ ألا إِنَّ البَذاءَ لوْمٌ»؛ ترجمه: «به این جماعت فحش ندهید بلکه آنچه را که به ایشان میگویید به آنان نمیرسند بلکه زندگان را میرنجاند که به راستی بدزبانی و بدگویی نکوهیده میباشد.»[3] و در جایی دیگر پیامبر(صلی الله علیه وسلم) میفرماید: «سَبَابُ المُومِنِ فُسُوقٌ وَقِتَالُهُ كُفر»؛ ترجمه: «دشنام دادن به مومن فسق است و جنگ با مومن کفر است.»[4]
امام طبری (رحمه الله) در این مورد گفته است: «ذکر فسق وقتل با هم در این حدیث برای آن است که فسق دوری از رحمت خدا است وقتل دوری از نعمت زندگی است.»
در حدیث دیگری آمده است: «مِن أكبَرِ الكَبَائِرِ اَن يَسُبَّ الرجُلُ وَالِدَيهِ»؛ ترجمه: «از بزرگترین گناهان کبیره آن است که انسان به پدر و مادر خود دشنام دهد.» اصحاب گفتند: «یارسول الله چگونه ممکن است انسان به پدر و مادرش دشنام دهد؟» فرمودند: «يَسُبُّ اَبَا الرجُلِ فَيَسُبُّ الْآخَرُ آبَاهُ» یعنی: «به پدر کسی دشنام میدهد و آن کس هم به پدر او دشنام میدهد.»[5]
به عبارت دیگر به هرکس فحش بدهی در جواب آن فحش میشنوی! دین اسلام، دین مهربانی و عطوفت است در دین اسلام حقوق همه در نظر گرفته شده حیوان یا انسان فرقی نمیکند همه حق و حقوقی دارند طوری که در اسلام اجازهی فحش و ناسزاگویی حتی به حیوانات داده نشده است. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) میفرماید: «لَا تَسُبُّوا الدِّيْكَ فَإِنَّهُ يُوْقِظُ لِلصَّلوة»؛ ترجمه: «خروس را بد و بیراه نگویید زیرا خروس برای نماز بیدار میکند.»[6]
روایت دیگری از ابوامامه باهلی است که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «تب دمی از آتش جهنم است. هر اندازه به شخص مؤمن برسد، سهمیه او از آتش جهنم است که از او برداشته و رفع میشود.» در جایی دیگر آمده است که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به عیادت زنی به نام ام المسايب یا ام المسیب رفتند، در حالی که آن زن از شدت تب به خود میپیچید و لرزه بر او طاری شده بود. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «آیا ناراحت هستید؟» زن از شدت تب به مریضی تب بد و بیراه میگفت. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به آن زن گفتند: «تب را دشنام ندهید؛ زیرا به وسیلهی تب گناهان انسان مؤمن از بین میروند، همانگونه که گرمی آهنگر مواد فاسد آهن را از بین میبرد. این تب نیز گناهان انسان را از بین میبرد و انسان را شستشو میدهد.»
از گناهانی که بخشوده نمیشود، فحش و ناسزا به مردگان بدون حق و مصلحت شرعی است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) در مورد آن فرمودند: «مردگان را دشنام ندهید؛ زیرا آنها به آنچه که از قبل فرستادهاند رسیدهاند.»[7]
[2] ـ صحيح ابن حبان «ذِكْرُ الزَّجْرِ عَنِ الظلمِ وَالفُحْشِ وَالشَّح»/ حدیث رقم: ۵۱۷۷.
[3] ـ به روایت ابن ابی الدنیا از حدیث محمد بن علی الباقر و به روایت نسایی از ابن عباس رضی الله عنهما، بنگرید تخریج و تحقیق این حدیث را در کتاب «المغني عن حمل الأسفار في تخريج ما في الأحياء من «الأخبار» اثر عبدالرحيم بن الحسين العراقي/ ج ٣ /ص ١٥٠.
[4] ـ سنن ترمذی «باب ما جاء سباب المؤمن فسوق» حديث رقم : ۱۹۸۳.
[5] ـ شعب الإيمان بيهقى، «فصل في عقوق الوالدين و ما جاء فيه». حديث رقم: ۷۸۷۰.
[6] ـ سنن أبی داود «أبواب النوم/ باب ماجاء فی الدیک والبهائم.
[7] ـ صحيح بخارى، «بَابُ مَا يُنْهَى مِنْ سَبِّ الأَمْوَات» حديث رقم : (۱۳۹۳) با الفاظ: «لاَ تَسبوا الأمْوَاتَ، فَإِنَّهُمْ قَدْ أَفْضَوا إِلَى مَا قَدَّمُوا».
