نویسنده: ابوعائشه
دلایل اهل سنت
اهل سنت و جماعت دلایل متعددی برای اثبات رؤیت خداوند متعال در آخرت ارائه کرده‌اند که بر اساس آیات قرآن کریم و احادیث نبوی استوار است. آنان معتقدند رؤیت الله متعال برای مؤمنان در آخرت، حقی ثابت و بدون تأویل است. در این بخش به ذکر برخی از مهم‌ترین دلایل آنان می‌پردازیم.
الف) آیات قرآن
-
«وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ»؛ (چهره‌هایی در آن روز شاداب و تازه هستند و به پروردگارشان می‌نگرند.) امام فخرالدین رازی رحمه‌الله در تفسیر این آیه می‌فرماید: «منظور از «إلى رَبِّها نَاظِرَةٌ» این است که آنان به پروردگارشان می‌نگرند، نه به چیز دیگری؛ زیرا تقدیم مفعول در این‌جا دلالت بر حصر دارد.»
-
«لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ»؛ (برای کسانی‌که نیکوکاری کردند، نیکویی [بهشت] و افزوده‌ای [بر آن] است.) امام قرطبی رحمه‌الله در تأیید این معنا می‌نویسد: «رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در توضیح این آیه فرمودند: «حسنی به معنای بهشت و زیادت به معنای دیدار پروردگار است.» این نظر از حضرت ابوبکر صدیق، حضرت علی بن ابی‌طالب در یک روایت و نیز حذیفه، عبادة بن صامت، کعب بن عجره، ابوموسی اشعری، صهیب و ابن‌عباس رضی‌الله‌عنهم نیز نقل شده است.»
-
«قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ»؛ ([موسی] گفت: پروردگارا، خود را به من بنمایان تا به تو بنگرم.)
در این آیه، درخواست حضرت موسی علیه‌السلام برای رؤیت خداوند متعال بیان شده است. استدلال اهل سنت چنین است: «انبیاء علیهم‌السلام معصوم هستند و درخواست چیزی محال یا غیرممکن از سوی آنان بعید است. بنابراین، درخواست رؤیت خداوند توسط حضرت موسی علیه‌السلام دلالت بر امکان وقوع آن دارد.»
-
«كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ»؛ (نه چنین است که می‌پندارند؛ آنان آن روز از [لقای] پروردگارشان محروم‌اند.) امام شافعی رحمه‌الله می‌فرماید: «وقتی کافران از رؤیت پروردگارشان محروم می‌شوند، از مفهوم مخالف آیه برمی‌آید که مؤمنان از این نعمت برخوردار خواهند بود.»
-
«فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا»؛ (پس کسی‌که به دیدار پروردگارش امید دارد، باید کار شایسته انجام دهد و در پرستش پروردگارش کسی را شریک نگرداند.) ابن تیمیه رحمه‌الله در تفسیر این آیه می‌نویسد: «لقای پروردگار در این آیه به معنای رؤیت خداوند متعال در قیامت است که مؤمنان از آن بهره‌مند خواهند شد.»
ب) احادیث نبوی
-
جریر بن عبدالله رضی‌الله‌عنه روایت می‌کند: «روزی در کنار رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم بودیم. ایشان به ماه شب چهارده نگریستند و فرمودند: «إِنَّكُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّكُمْ كَمَا تَرَوْنَ هَذَا الْقَمَرَ لَا تُضَامُّونَ فِي رُؤْيَتِهِ.» (شما پروردگارتان را همان‌گونه که این ماه را مشاهده می‌کنید خواهید دید و در رؤیت او دچار مزاحمت نخواهید شد).»
-
در حدیثی از حضرت صهیب رضی‌الله‌عنه نقل شده است: «رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «وقتی اهل بهشت وارد بهشت شوند، خداوند متعال به آنان می‌گوید: آیا چیزی بیش از این می‌خواهید؟ آنان پاسخ می‌دهند: پروردگارا، آیا چهره‌های ما را سفید نکردی؟ آیا ما را وارد بهشت ننمودی و از آتش نجات ندادی؟ سپس پرده کنار می‌رود و آنان پروردگارشان را مشاهده می‌کنند و هیچ نعمتی برای آنان برتر از دیدار خداوند نخواهد بود.» سپس ایشان این آیه را تلاوت کردند: «لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ».»
-
رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «الحُسْنَى الجَنَّة، والزِّيَادَةُ النَّظَرُ إلى وَجْهِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ.»؛ (حسنی به معنای بهشت و زیادت به معنای رؤیت وجه کریم الله است.)
این آیات و احادیث به‌صراحت دلالت بر رؤیت خداوند متعال توسط مؤمنان در قیامت دارند. رؤیت پروردگار، برترین نعمت و والاترین کرامتی است که خداوند برای اهل ایمان مقرر کرده است.
ج) اجماع امت
اجماع صحابهٔ کرام و علمای اهل سنت و جماعت در طول تاریخ، بر امکان رؤیت خداوند متعال در آخرت تأکید دارد. تمامی آنان متفق‌اند که مؤمنان در بهشت، پروردگار خود را آشکارا مشاهده خواهند کرد.
-
امام ابن خزیمه رحمه‌الله می‌فرماید: «اهل قبله، از صحابه، تابعین، تابع‌تابعین و علمایی که پس از ایشان آمدند و تا زمان ما (عصر مؤلف) زندگی می‌کردند، هیچ اختلاف، شک، یا تردیدی در این مسئله ندارند که مؤمنان پروردگارشان را آشکارا خواهند دید.»
-
ابن تیمیه رحمه‌الله می‌نویسد: «صحابه، تابعین و امامان بزرگ اسلام که به امامت در دین مشهورند، همانند مالک بن انس، ثوری، اوزاعی، لیث بن سعد، شافعی، احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، ابوحنیفه، ابویوسف و دیگر علمای اهل سنت و محدثین، همگی بر اثبات رؤیت الله تعالی در آخرت متفق‌اند. هم‌چنین، احادیثی که بر این امر دلالت دارند، به حد تواتر رسیده‌اند.»
-
امام نووی رحمه‌الله در شرح صحیح مسلم می‌نویسد: «دیدگاه تمامی اهل سنت این است که رؤیت خداوند متعال از نظر عقلی ممکن بوده و هیچ‌گونه استحاله‌ای در آن وجود ندارد. آنان اجماع دارند که مؤمنان در روز قیامت پروردگارشان را مشاهده خواهند کرد، درحالی‌که کافران از این نعمت محروم خواهند بود.»
-
ابوشامه رحمه‌الله در ضوء الساری إلی معرفة رؤیة الباري می‌نویسد: «اهل سنت بر این مسئله متفق‌اند که خداوند متعال در آخرت با چشمان دیده می‌شود.»
-
امام اشعری رحمه‌الله در کتاب الإبانة عن أصول الدیانة می‌نویسد: «از صحابهٔ رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم نقل شده که چشمان، خداوند متعال را در آخرت خواهند دید. هیچ‌کسی از آنان این مسئله را رد نکرده است؛ بنابراین، اجماع امت بر امکان رؤیت الله در آخرت ثابت است، گرچه در رؤیت او در دنیا اختلافاتی وجود دارد.»
د) اقوال علما
-
از حضرت عکرمه رضی‌الله‌عنه روایت است که از ابن عباس رضی‌الله‌عنه پرسیدند: «آیا هر کسی‌که وارد بهشت شود، پروردگارش را می‌بیند؟» او پاسخ داد: «بله، خواهند دید.»
-
امام مالک رحمه‌الله می‌فرماید: «روز قیامت، بندگان با چشمان خود به‌سوی خداوند عزوجل نگاه خواهند کرد.»
-
وهب رحمه‌الله می‌گوید: «اگر میان رؤیت خداوند متعال و بهشت به من اختیار داده می‌شد، قطعاً رؤیت خداوند متعال را انتخاب می‌کردم.»
-
امام شافعی رحمه‌الله می‌فرماید: «کسی‌که رؤیت خداوند متعال را انکار کند، شایسته است از این نعمت محروم شود.»
تذکر: اقوال علما در این موضوع فراوان است. آن‌چه ذکر شد، نمونه‌هایی از اقوال علمای مشهور است. برای مطالعهٔ بیشتر، به منابع تفصیلی این موضوع رجوع کنید.
هـ) دلیل عقلی
از نظر عقلی، رؤیت خداوند متعال ممکن است؛ زیرا:
-
وجود خداوند متعال: رؤیت تنها برای موجود ممکن است و دیدن معدوم عقلاً محال است. خداوند متعال وجود مطلق دارد، بنابراین رؤیت او از نظر عقلی ممکن است.
-
قاعدهٔ رؤیت: هر آن‌که بتواند ببیند، خود نیز می‌تواند دیده شود. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى»؛ (آیا ندانست که خداوند می‌بیند؟) و نیز: «الَّذِي يَرَاكَ حِينَ تَقُومُ»؛ (همان کسی‌که تو را هنگام برخاستنت می‌بیند.) بنابراین، همان‌گونه که خداوند تمامی مرئیات را مشاهده می‌کند، رؤیت او نیز ممکن است.
