فرقۀ جهمیه (بخش بیست‌ودوم)

نویسنده: ابوعائشه

پیش‌درآمد: یکی از مسائل بسیار مهم و مورد اختلاف بین اهل سنت و گروه‌های مخالف، از جمله جهمیه، مسئلۀ رؤیت خداوند متعال در روز قیامت است. این مسئله از جمله موضوعاتی است که پژوهش‌گران به آن توجه ویژه‌ای داشته و آثار بسیاری در این زمینه نگاشته‌اند. ما در این بخش از تحقیق بر آنیم تا این موضوع را به‌تفصیل و با ذکر دلایل دو طرف بررسی کنیم.

مسئلۀ رؤیت پروردگار برای مؤمنان در آخرت، یکی از شریف‌ترین و بزرگ‌ترین مسائل اعتقادی است. این مسئله نه‌تنها هدف نهایی و پایانی بزرگ است، بلکه برترین کرامت و والاترین بخششی محسوب می‌شود که گذشتگان در طلب آن کوشیدند، با یکدیگر رقابت کردند و عبادت‌گزاران برای دست‌یابی به آن تلاش نمودند.

رؤیت خداوند متعال، حقی ثابت است که با کتاب الله، احادیث متواتر و اجماع مسلمانان به اثبات رسیده‌است. بااین‌حال، فرقۀ گمراه جهمیه و کسانی‌که از آنان متأثر شده‌اند، این حقیقت را انکار کرده‌اند.

آیا خداوند متعال در روز قیامت مشاهده می‌شود یا خیر؟

در این مورد دو دیدگاه‌ وجود دارد:

1. دیدگاه اهل سنت و جماعت: اهل سنت معتقدند که خداوند متعال در روز قیامت دیده خواهد شد و مؤمنان، پروردگار خویش را مشاهده خواهند کرد.

2. دیدگاه جهمیه، معتزله و گروه‌های مشابه: این گروه‌ها بر این باورند که رؤیت خداوند متعال در روز قیامت ممکن نیست.

دیدگاه جهمیه

عبدالعزیز بن ابی سلمه ماجشون ^{رحمه‌الله} می‌نویسد: «شیطان همواره به گروه مبتدعۀ جهمیه القا می‌کرد تا این‌که آیۀ کریمۀ «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ»؛ (آن روز چهره‌هایی تازه و خرم هستند که به پروردگارشان نظاره می‌کنند) را به‌کلی انکار کردند. آنان مدعی شدند که هیچ‌یک از بندگان خداوند متعال را در روز قیامت نخواهند دید. بدین‌ترتیب، بزرگ‌ترین کرامتی را که خداوند به اولیا و دوستان خود بخشیده است، انکار نمودند.»

از امام احمد بن حنبل ^{رحمه‌الله} نقل شده است که ایشان دربارۀ کسانی‌که رؤیت الله متعال را انکار می‌کنند، فرموده‌اند: «کسی‌که به رؤیت الله متعال باور نداشته باشد، او جهمی است.»

امام اوزاعی ^{رحمه‌الله} نیز می‌فرماید: «امیدوارم که خداوند متعال، جهم و پیروان او را از رؤیتش در بهشت محروم نماید. جهم بن صفوان همان کسی است که رؤیت خداوند متعال را انکار کرد. این درحالی است که رؤیت پروردگار، بهترین پاداشی است که خداوند به بندگانش وعده داده است.»

قاضی ابوبکر باقلانی ^{رحمه‌الله} در کتاب «الانصاف»، دیدگاه جهمیه را دربارۀ انکار رؤیت خداوند متعال مورد نقد قرار داده است.

دیدگاه اهل سنت

اهل سنت و جماعت معتقدند که رؤیت خداوند متعال در قیامت برای مؤمنان ثابت است و آنان در بهشت، پروردگار خود را خواهند دید.

امام ابوحنیفه ^{رحمه‌الله} می‌فرماید: «ما اعتراف می‌کنیم که لقای الله متعال برای اهل بهشت، بدون کیفیت، تشبیه و جهت، حقی ثابت است.» امام ابومنصور ماتریدی ^{رحمه‌الله} در شرح این عبارت می‌نویسد: «منظور از لقای الله متعال، رؤیت خداوند در آخرت است؛ رؤیتی که بدون هیچ‌گونه فاصله یا مسافتی بین خداوند و بندگانش صورت می‌گیرد.»

این بیان، خلاصه‌ای از دیدگاه‌های دو طرف دربارۀ مسئلۀ رؤیت الله متعال است. امید است که با مطالعه و تدبر، حقیقت برای همگان روشن گردد.

ادامه دارد…

بخش قبلی