اهمیت و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر (بخش چهارم)

نویسنده: عبدالحمید نورزوی

زن مسلمان و وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر

كار امر به معروف و نهی از منكر بر زن مسلمان مانند مرد مسلمان واجب است و به آن سفارش شده و انجامش از او خواسته شده است، به‌گونه‌ای كه خداوند فرموده است: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ»؛ «و مردان و زنان با ایمان، دوستان یکدیگرند که به کارهای پسندیده وا می‌‌دارند و از کارهای ناپسند باز می‌‌دارند، نماز را برپا می‌‌کنند و زکات می‌‌دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می‌‌برند.»

پیامبر اکرم ^{صلى‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرماید: «من رأی منکم منکرا فلیغیره بیده، فإن لم یستطع فبلسانه، فإن لم یستطع فبقلبه، وذلک أضعف الایمان»؛ «هر كسی از شما كار بد و ناپسندی را دید، پس با دست خود از آن جلوگیری کند، اگر نتوانست، با زبانش، اگر نتوانست، با قلبش كه این ضعیف‌ترین درجۀ ایمان است.»

كلمۀ «مَن» كه در حدیث آمده است، شامل مرد و زن می‌شود.

اوصاف داعی 

1. اخلاص در دعوت: اخلاص در هر کاری اساس موفقیت در آن کار به شمار می‌رود؛ لذا داعیان باید در دعوت‌شان اخلاص داشته باشند و در کار خود، پروردگارشان را مدنظر قرار دهند و به دنبال منافع زودگذر و فانی دنیا نباشند.

2. معیّن کردن هدف: هدف داعی باید اقامۀ دین و غلبۀ نیکی و نابودی و درهم‌پیچیدن فساد در دنیا باشد.

3. مزین‌شدن به صفات مجاهدین: داعی مانند مجاهدی است که در راه خدا جهاد می‌کند. همان‌طور که مجاهدان، یکی از مرزها را حفاظت می‌کنند، داعی نیز مرزی از مرزها را حفاظت می‌کند و همان‌گونه که مجاهدین با دشمنان خدا می‌جنگند، داعی نیز با دشمنان خدا و رسول می‌جنگد.

4. استدلال نکردن از احادیث جعلی: داعی نباید به احادیث ساختگی استدلال کند، بلکه باید ساختگی‌بودن آن‌ها را بیان نماید و بداند که سنت، غربال شده و صاف و خالص به مردم عرضه شده است.

5. نیفزودن چیزی به قرآن: غیرت دینی بعضی از سخنرانان و داعیان، آن‌ها را وادار می‌کند تا مطالبی را که در قرآن و دین وجود ندارد، بر آن بیفزایند. مثلاً گاهی که از معصیتی سخن می‌گویند، کیفر آن را بیشتر از آنچه خداوند فرموده است، تعیین می‌کنند.

امر به معروف؛ جزو حقوق مسلمانان

همان‌طوری که اگر فرد مسلمان یا حتی غیرمسلمانی که در وطن و شهر ما زندگی کند و مریض شود، ما از جانب شریعت و پیامبر خود دستور داریم که به عیادت وی رفته و به‌خاطر علاج مریضی او تلاش و کوشش کنیم؛ به همین ترتیب اگر انسانی را خطر جانی تهدید کند، بر ما لازم است که به‌خاطر نجات او لحظاتی نماز و مناجات با الله لایزال را ترک کنیم و به داد او برسیم؛ زیرا رسول خدا ^{صلى‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده است: «وَاللَّه فِی عَوْنِ العَبْدِ، مَا كَانَ العَبْدُ فِی عَوْنِ أَخِیهِ»؛ «خداوند متعال در کمک بنده هست (به داد بنده می‌رسد) تا زمانی‌که شخص مسلمان در کمک برادر مسلمان خود باشد.» یعنی تا زمانی‌که مسلمان خیرخواه و در کمک دیگران باشد، خداوند متعال به کمک او خواهد رسید؛ پس  همان‌گونه که وظیفۀ ماست برای نجات جان و مال مردم از هیچ کوششی دریغ نورزیم، به همین ترتیب وظیفه داریم که روح و معنویت انسان‌ها را از رذایل اخلاقی نجات دهیم، انسان‌ها را از زندگی ذلت‌بار نافرمانی الله متعال در دنیا و عذاب سخت او تعالی در آخرت حفظ کنیم.

اگر دین اسلام دینی محدود و اختصاصی می‌بود که به یک شخص یا یک خانواده مربوط می‌شد، یا بهشت و رضایت خداوند متعال مخصوص شخصی خاص می‌بود، پیامبر اکرم ^{صلى‌الله‌علیه‌وسلم} و اصحاب او این همه رنج را متحمل نمی‌شدند؛ چنانکه رسول‌الله ^{صلى‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرمایند: «أُوذِیتُ فِی اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَمَا یؤْذَى أَحَدٌ»؛ «در راه خداوند عزوجل چنان اذیت شدم که هیچ‌کس این اندازه اذیت نشده است.»

این پیام ما مسلمانان به کفار جهان است که ای کافرانی که شب‌ها تا صبح برای نابودی ما نقشه می‌کشید، بدانید که ما شب‌ها برای هدایت شما اشک می‌ریزیم و به بارگاه الله متعال دعا می‌کنیم که خداوند به‌خاطر دین اسلام شما را هدایت کند و شما به‌سوی اسلام بیایید و از این ذلت و خواری و از زندگی‌ای که نه ابتدای آن پیداست و نه انتهایش مشخص است، نجات یابید و این خیرخواهی یکی از وظایف ما مسلمانان در قبال شماست.

مراحل امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر مراحلی دارد که طبق آن مراحل باید عمل کرد. انسان باید اهل زمان و اهل مکان را بشناسد و طبق آن امر به معروف و نهی از منکر نماید.

1. مرتبۀ اول: امر به معروف و نهی از منکر با زور یا به اصطلاح مرتبۀ ید (دست) است که در این مورد اغلب لازم است با اجازه و زیر نظر فقیه جامع‌ الشرائط و حاکم شرعی انجام گیرد؛ چرا که چه‌بسا اقدام‌های خودسرانه سبب بروز تنش و هرج و مرج در سطح جامعه خواهد شد.

2. مرتبۀ دوم: امر و نهی با زبان؛ یعنی اهل معصیت را با زبان نهی کند و یا تر‌ک‌کنندۀ معروف را با زبان امر نماید.

3. مرتبۀ سوم: امر و نهی با قلب، یعنی با شخص گنه‌کار طوری رفتار شود که او متوجه گردد که آمر به معروف و ناهی از منکر قلباً از کار او ناراحت است؛ مثل اینکه روی خود را برگرداند، یا چهره‌اش را عبوس و رفت و آمد با او را کم کند یا اگر نمی‌تواند عکس‌العملی از خود نشان دهد، در قلب خود از آن کار ناراحت باشد.

خلاصه باید حالات زمان و مکان را در نظر گرفت و مطابق آن این وظیفۀ مهم را انجام داد؛ چنان‌که پیامبر ^{صلى‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرماید: «مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْیُغَیِّرْهُ بِیدِهِ، فَإِنْ لَمْ یسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ یسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِیمَانِ»؛ «هر کسی از شما کار زشتی را دید، با دست خود منع کند، اگر نتوانست با زبان منع کند، اگر نتوانست، در قلب خود آن را بد بشمارد.»

ادامه دارد…

بخش قبلی