نویسنده: ابورائف
علم تشریح و کالبدشناسی
یکی از علوم مهم و بنیادی در زمینهٔ طبی که مسلمانان توجه ویژه‌ای به آن داشته‌اند، علم «تشریح» و «کالبدشناسی» است. این دانش به طبیب مسلمان امکان می‌دهد تا پیش از انجام عمل جراحی یا اظهار نظر دربارهٔ شیوهٔ درمان، به توانایی و دقت کافی در این زمینه دست یابد.
این درحالی است که بسیاری از غربی‌ها بر این باورند که مسلمانان در این حوزه نقشی نداشته‌اند. آنان مدعی‌اند که دین اسلام این علم را حرام دانسته و آن را توهینی به کرامت انسان و بدن او تلقی می‌کند. اما نکته‌ای که از نظرشان مغفول مانده این است که این کار، در شرایط ضرورت و برای کسب آگاهی بیشتر و شناخت دقیق‌تر از بدن انسان انجام می‌شود؛ هدفی که نه‌تنها با تعالیم اسلامی مغایرتی ندارد، بلکه در مواردی ضروری نیز به شمار می‌آید.
از برجسته‌ترین طبیبان مسلمان که در این علم مشارکت داشته و اظهار نظر کرده‌اند، می‌توان به امام ابن سینا، ابن النفیس، عبداللطیف بغدادی، زهراوی و دیگران اشاره کرد. ابن سینا، به‌ویژه، نقشی اساسی در این عرصه ایفا کرد. او توانست با رویکردی علمی و فنی، بر آثار جالینوس دربارهٔ تشریح شرح و تعلیق بنویسد. افزون بر این، در کتاب مشهورش «القانون»، نوآوری‌ها و دیدگاه‌هایی ارائه کرد که نشان از اهتمام و تسلط او بر علم تشریح دارد.
«امین خیرالله»، نویسندهٔ عرب، می‌نویسد: «وقتی در آثار ابن سینا دربارهٔ علم تشریح تأمل می‌کنیم، ناگزیر به این نتیجه می‌رسیم که او در این زمینه استادی بی‌نظیر بوده است. دانشمندانی همچون ابن سینا، ابن النفیس، بغدادی و زهراوی هیچ نظریه‌ای از جالینوس در زمینهٔ تشریح را بدون تحلیل و تعلیق باقی نگذاشته‌اند و از این طریق به نتایج علمی جدیدی در حوزه‌های تشریح و جراحی دست یافته‌اند.»
در خصوص نقش مسلمانان در علم تشریح و کالبدشناسی، «احمد شوکت شطی» چنین می‌نویسد: «غربی‌ها بر این باورند که تخصص مسلمانان در علم تشریح بسیار ضعیف بوده است و دلیل این مدعا را تحریم تشریح اجساد در دین اسلام می‌دانند. اما این ادعا با واقعیت منافات دارد. چنان‌که ابن رشد، طبیب اندلسی، بیان می‌کند: شناخت اعضای بدن انسان از طریق علم تشریح، وسیله‌ای برای تقرب به الله تعالی است.»
نقش و فعالیت‌های مسلمانان در علم تشریح و کالبدشناسی
مسلمانان در علم تشریح و کالبدشناسی سه نقش و فعالیت عمده داشتند که عبارت‌اند از:
-
تألیف کتب در زمینهٔ علم تشریح
مسلمانان نخستین کسانی بودند که در تاریخ، کتاب‌هایی مستقل در علم تشریح تألیف کردند. یکی از مهم‌ترین این آثار، شرح تشریح القانون اثر ابن نفیس است که به‌عنوان نخستین تألیف تخصصی در این علم شناخته می‌شود. ابن نفیس در این اثر، آرای ابن سینا در علم تشریح و نقاط اختلاف او با جالینوس را تحلیل و خلاصه کرده است.
-
حفاظت و نظم‌بخشی به آثار جالینوس
مسلمانان کتاب‌های جالینوس در علم تشریح را از نابودی حفظ کردند و آن‌ها را به شیوه‌ای منطقی و روان دسته‌بندی و مرتب نمودند تا برای استفادهٔ علمی آماده شوند.
-
تحقیق، تدقیق و نوآوری در علم تشریح
